‘Niet afwachten, maar innoveren’

Marine presenteert visie op onbemande systemen

Van drones tot autonome onderzeebootjes en zelfs volledig zelfvarende schepen. Wat doet de marine al op het vlak van onbemande/onbemenste maritieme systemen? En wat zijn de toekomstplannen? Tijdens de eerste editie van het evenement ‘Maritime Uncrewed’ werden onlangs bijna tweehonderd aanwezigen bijgepraat. Belangrijk, want deze systemen spelen een steeds belangrijkere rol op het (maritieme) slagveld.

Tekst: kapitein Nico Schinkelshoek | Foto's: John van Helvert

Commandant Zeestrijdkrachten viceadmiraal René Tas spreekt de volgepakte zaal in Den Helder toe. Enige haast met het thema is geboden, ‘want we leven in een periode tussen oorlog en vrede’, benadrukt hij. Mogelijke tegenstanders zullen daarbij niet op ons wachten. “We moeten ons straks tegen conventionele en onbemande systemen verdedigen. Dat betekent niet afwachten, maar innoveren.” Dat innoveren en versneld inkopen van de juiste spullen gebeurt inmiddels volop.

V-Bat in aantocht

Zo beschikt de marine vanaf januari 2026 over de V-Bat. Deze operationele drone met een spanwijdte van bijna drie meter wordt ingezet vanaf verschillende typen schepen. Te beginnen met het luchtverdedigings- en commandofregat Zr.Ms. De Ruyter, gevolgd door het Landing Platform Dock Zr.Ms. Johan de Witt. Het onbemande systeem is geschikt voor het verzamelen van informatie en het uitvoeren van beveiligingstaken op zee.

Tijdens oefening REPMUS (Robotic Experimentation and Prototyping using Maritime Uncrewed Systems) werden afgelopen september in NAVO-verband verschillende onbemande autonome systemen uitgeprobeerd, waaronder deze V-Bat. Alleen dit systeem voldeed toen aan de eisen van de marine. Zo waren onder meer de vliegtijd van ruim tien uur (met constant gebruik van radar en camera) en de kleine logistieke voetafdruk doorslaggevend. Ten opzichte van andere drones hoef je voor de V-Bat namelijk niet veel extra’s mee te nemen. Zeker handig op de kleinere schepen, waar ruimte schaars is.

Ook is de drone met zo’n dertig minuten snel operationeel. Op verzoek van de marine paste de Amerikaanse fabrikant ShieldAI het systeem na REPMUS zo aan dat het ook op kerosine vliegt. Handig, want die brandstof is al aan boord en dat scheelt opbergruimte. Ook is de verticale opstijg- en landingsprocedure sinds de oefening bij Portugal significant verkort.

Opleiding in Amerika

Om de V-Bat in de lucht te houden, zijn twee personen nodig: een operator en iemand voor het onderhoud. Marinepersoneel dat met de drone gaat werken, wordt opgeleid voor beide rollen. De besturing van de drone gebeurt vanachter een aantal schermen in de Commandocentrale, legt kapitein-luitenant ter zee (KLTZ) Eric van den Nieuwendijk uit. Hij is senior medewerker Strategie & Advies binnen het Commando Zeestrijdkrachten en als accountmanager verantwoordelijk voor de introductie van deze systemen in het maritieme luchtdomein. “Een korporaal zonder vooropleiding is in veertien weken volledig opgeleid”, vertelt de maritieme luchtvaartadviseur. Een eerste groep enthousiaste vrijwilligers is inmiddels gevonden. “Die operators trainen we in Amerika. In Nederland hebben we daar de ruimte nog niet voor. Met de levering van de eerste systemen kunnen ze straks meteen aan de slag.”

Uitbreiding van 860 Squadron

Net als de Skeldar V-200, een helikopterdrone voor mijnenbestrijding, worden de V-Bat’s en het bijbehorende personeel straks ondergebracht bij 860 Squadron. Zij worden, net als de NH90’s, gestationeerd op Maritiem Vliegkamp De Kooy. Naast Vlucht 1 (onderzeebootbestrijding en oppervlakteoorlogsvoering) en Vlucht 2 (amfibisch vliegen) komt er een Vlucht 3. Deze nieuwe operationele eenheid draait na de oprichting in 2026 volledig om de maritieme, onbemande capaciteit. “Je wil dat al die collega’s met elkaar in contact staan, want uiteindelijk gaan zij samenwerken. Dit zijn de mensen die het maritieme luchteffect brengen. We zijn in transitie van bemande maritieme luchtvaart naar een combinatie met onbemand”, licht Van den Nieuwendijk toe.

Beter en belangrijker

De presentaties volgen elkaar intussen in rap tempo op. De ene na de andere ontwikkeling passeert de revue. Onbemand is toepasbaar voor tal van marinetaken: het aangrijpen van vijandelijke schepen op zee, onderzeebootbestrijding, luchtverdediging, mijnenbestrijding, de bescherming van de (Noord-)zee en amfibische en speciale operaties. Al zo’n tien jaar geleden begon de marine met onbemande systemen. Naar verwachting worden die alleen maar beter en belangrijker. In algemene zin geldt: hoe gevaarlijker een gebied, hoe meer je de mens daar vandaan wilt hebben.

Volledig onbemande schepen

Naast bijvoorbeeld drones in allerlei soorten en maten, denkt de marine ook grootser, vertelt dagvoorzitter Bas Buchner. Hij is programmadirecteur Maritiem Onbemenst. Sinds juni beschikt de marine tijdelijk over het civiele patrouilleschip DSS Galatea. “De Galatea kunnen we ook gebruiken als testplatform om op de Noordzee te oefenen met onbemande systemen”, vertelt hij. Defensie huurt het schip in afwachting van twee multifunctionele ondersteuningsvaartuigen (Multirole Support Ship, MSS). Deze platformen van zo’n vijftig à zeventig meter lang arriveren naar verwachting in 2027. “Die schepen hebben al standaard verschillende drones en onbemande systemen aan boord.”

“De volgende en laatste stap is dat deze vaartuigen van een bemanning van maximaal negen personen naar volledig zelfvarend gaan”, vervolgt hij. “Het MSS is wat mij betreft het nieuwe moederplatform, waar vanaf vliegende, varende en zwemmende drones gecoördineerd optreden in een nieuw system-of-systems.  Dat wordt weer op grotere afstand vanaf een ander bemand schip aangestuurd. Als je een AI-systeem hebt dat in de gevarenzone snel doelen kan identificeren en uitschakelen, dan kan je het gevecht daarmee winnen. Maar voor de daadwerkelijke beslissingen wil je zorgen dat de mens, op afstand, in the loop is.”

Mensen blijven nodig

Een kleiner Unmanned Surface Vehicle (USV) van zo’n twaalf meter houdt het volgens Buchner niet lang vol in de Noordelijke zeeën. Dit in tegenstelling tot een MSS. “Je zou er ook voor moeten zorgen dat er geen onderhoud nodig is en je wekenlang kan varen zonder dat er bij wijze van spreken iemand van de Technische Dienst met een oliekannetje langs de motor loopt. Maar ook dat je voldoende uithoudingsvermogen hebt. In 2035 moeten we dit idee operationeel kunnen hebben. We hebben een visie, maar dit systeem is niet op de markt te koop.” De marine heeft de industrie en kennisinstituten dus keihard nodig, blijkt telkens uit de presentaties.

En hoewel er grote veranderingen in het verschiet liggen, blijven mensen een belangrijke rol spelen voor de marine. “Onbemand komt niet in de plaats van bemand”, benadrukt admiraal Tas nog maar eens. “Niet alles is mogelijk met drones. Het is niet of-of, maar en-en.” Uiteindelijk moeten al die onbemande systemen vooral voor meer slagkracht zorgen. “Om zo beter het gevecht aan te kunnen gaan.”