Tekst KAP Jaap Wolting
Foto SM Maartje Roos, collectie Iryna Nykorak
‘Ze moest zijn vrouw en dochter vertellen waarom ze hem nog niet konden begraven’
De bijzondere tentoonstelling ‘Arm Women Now’ (in maart te zien op de Kromhout en daarna onder meer op het ministerie van Defensie) toont het belang van vrouwelijke krijgers. De expositie bestaat uit 18 foto’s met persoonlijke verhalen en 13 paspoppen gekleed in militaire uniformen. Iryna Nykorak is de oprichter van de Oekraïense niet-gouvernementele organisatie (ngo) Arm Women Now. De politica schreef een boek vol verhalen over moedige, vrouwelijke strijders. Wat is háár persoonlijke verhaal?
Het interview op de Kromhoutkazerne is al lang en breed afgelopen als Nykorak – die vrijwillig een militaire opleiding volgde en in 2023 en 2024 veelvuldig het front bezocht – haar smartphone tevoorschijn haalt.
“Kijk, dit is mijn zoontje met een helm op, bij ons in de huiskamer. Hier zie je het nachtelijke luchtafweergeschut boven Kiev vanuit mijn huis. Moet je zien; het gaat aan een stuk door. En op dit filmpje ben ik aan de frontlinie in gesprek met een Oekraïense vrouwelijke militair, terwijl de artilleriegranaten om ons heen vallen. Boven ons cirkelt een Russische drone. De enige reden dat hij ons niet ziet, is omdat we onder de druivenstruiken zitten. Toen ik een paar dagen later thuis op de bank alles nog een keer de revue liet passeren, kwam het besef dat ik daar had kunnen sterven."
‘De artilleriegranaten vielen om ons heen’
Luchtalarm
Nykoraks gezicht verraadt nauwelijks emotie, alsof ze praat over het weer of een paar nieuwe schoenen. Vandaag is ze in Utrecht voor de opening van haar tentoonstelling. Vannacht zal ze goed slapen, verklaart ze terwijl ze in haar handtas rommelt. “Thuis niet. Ik kan me de afgelopen 6 maanden geen nacht herinneren dat het luchtalarm niét afging. Maar als ik een internationale dienstreis heb, zoals nu in Nederland, kan ik een beetje bijkomen.”
Verschil tussen leven en dood
De tentoonstelling Arm Women Now was begin maart te zien op de Kromhoutkazerne in Utrecht en reist daarna door naar andere locaties, zoals het ministerie van Defensie en de NAVO-top. De expositie vraagt niet alleen aandacht voor de rol van vrouwen in de krijgsmacht, maar ook voor hun basisbehoeften. Vrouwen vechten aan het front, maken mijnen onschadelijk en redden levens, maar doen dat nog veel te vaak in uitrusting die niet goed zit.
Het team van Iryna Nykorak zag de impact van dit probleem en ondernam actie. Arm Women Now ontwikkelt samen met het Oekraïense ministerie van Defensie kleding speciaal voor vrouwelijke militairen. Cruciaal, want goed passende uitrusting betekent veiligheid, effectiviteit en erkenning. Naast zomer- en winteruniformen levert de ngo ook schoenen, scherfvesten voor vrouwen en zelfs zwangerschapskleding.
Offers
Nykorak ontwikkelde niet alleen samen met haar team militaire kleding voor vrouwelijke Oekraïense soldaten, ze schreef ook een boek over 30 vrouwelijke strijders. Iryna Tsybukh en Shura Ryazantseva zijn intussen al gesneuveld in de strijd tegen de Russen. “Duizenden vrouwen hebben zich sinds de oorlog vrijwillig aangesloten bij het leger. De reden dat ik zoveel tijd en energie in Arm Women Now steek, is omdat al die vrouwen, die zulke grote offers voor Oekraïne brengen, dat keihard verdienen. Zij vechten voor hun families, voor de toekomst van ons land. Ik vind het belangrijk dat vast te leggen op papier, in de hoop dat de volgende generatie op een dag de verhalen leest van zij die elke dag weer knokken aan het front, drones besturen, bommen richting de Russen zenden en in loopgraven leven.”
‘Zij vechten voor de toekomst van ons land’
Krijgers
De politica gaat verzitten, stift haar lippen en haalt diep adem. Ze verklaart: “Om de ervaring van die krijgers goed te kunnen vertellen, moest ik natuurlijk zelf de oorlog ook aan den lijve ervaren. Ik heb alle vrouwen uit het boek opgezocht, met alle gevaren van dien. Maandelijks ging ik een paar dagen naar de Donbas, waar ik verschillende eenheden bezocht. Ieder verhaal inspireert me om hiermee door te gaan.”
Ongelofelijke verhalen
“Op dit moment werken er 70.000 vrouwen bij de krijgsmacht. Voor de oorlog waren dat er 42.000. Kijk je naar de gehele veiligheidssector, zijn het er zelfs 100.000. Een jaar geleden waren er nog maar 5.000 vrouwen actief in gevechtsfuncties. Dat aantal is vervijfvoudigd. Infanterie, inlichtingen, artillerie, scherpschutters, combat medics. Er zijn nog talloze vrouwen met ongelofelijke verhalen, die het allemaal waard zijn om aan het papier te worden toevertrouwd.”
‘Ze wist net op tijd te ontkomen aan de massamoord’
Russische kogel
“Welke van de 30 verhalen mij het meest raakte? Dat van Aljona Kuznetsova. Ze is pas 27 en was basisschoollerares in Bucha, net buiten Kiev. Tijdens de invasie wist ze net op tijd te ontkomen aan de verschrikkelijke massamoord op Oekraïense burgers en krijgsgevangenen. 6 maanden later probeerde ze in dienst te gaan. Maar omdat ze niet militair was opgeleid en ook geen medische achtergrond had, was dat onmogelijk. Ze hield voet bij stuk en maakt inmiddels deel uit van 47 Gemechaniseerde Brigade. Ze speelde onder meer een rol tijdens Oekraïense tegenaanvallen in Zaporizhzhia. Tijdens het interview met haar barstte ik in tranen uit toen ze me vertelde over wat ze allemaal had meegemaakt. Haar brothers in arms waren gestorven. Een van hen kwam om door een Russische kogel. Pas 6 weken later kon ze zijn lichaam ophalen. Daarvoor moest ze eerst zijn vrouw en dochter vertellen waarom ze hem nog niet konden begraven.”
