Slag in de Javazee en atoombom Nagasaki overleefd

Verhaal moet verteld blijven

Kaarsrechte ruggen, borst vooruit, de blik strak gericht op de plaquette van schout-bij-nacht Karel Doorman. Tijdens de herdenking van de Slag in de Javazee, op 27 februari in de Haagse Kloosterkerk, zijn de gedachten van een (steeds kleiner wordend) groepje overlevenden bij de aangrijpende gebeurtenissen van toen. Onder hen de 90-jarige Henk Kleijn, die destijds als jong matroos het geallieerde smaldeel op weg hielp. 

Wajang poppen, een fraai bewerkte houten dekenkist met Javaans tafereel, zwart-wit foto’s uit de koloniale tijd. In huize Kleijn in Den Helder ademt de inrichting nog helemaal Nederlands-Indië. Henk Kleijn werd daar op 27 oktober 1924 in Bandoeng geboren. Met hem blikken we – kort voor de 73^ste herdenking – terug op de periode van de Slag in de Javazee. 

Trossen los

“Ik herinner het me als de dag van gisteren. De ‘Combined Striking Force’ onder commando van schout-bij-nacht Karel Doorman vertrok vanaf de Kruiserkade. Als jong broekie gooide ik destijds de trossen los”, herinnert de nog zeer vitale Kleijn zich levendig. “Nog steeds hoor ik de trompet- en fluitsignalen. En nog zie ik het hijsen en neerhalen van de seinvlaggen. Front maken en doorgaan. Front maken en doorgaan. Daar gingen ze, de zeeslag tegemoet. En we weten nu allemaal hoe tragisch het is afgelopen. Vrienden die ik kende van de ambachtsschool, jongens van het St. Vincentius gesticht. Ik heb ze nooit meer terug gezien…” 

Krijgsgevangene

Na het verlies door de geallieerden van de Slag in de Javazee veroverden de Japanners in snel tempo heel Azië. De nog jonge Kleijn moest evacueren vanuit Soerabaya met bestemming Australië. Hun schip wordt echter ontdekt, waarna ze krijgsgevangen worden gemaakt. Via Makassar (het tegenwoordige Sulawesi) belandt hij in Japan, in een krijgsgevangenkamp op een eiland in de baai van Nagasaki. Daar wordt hij tewerkgesteld als klinker op een scheepswerf. 

Stokslagen

“Het kampleven was uitzichtloos, geestdodend en slopend. We werden daar slecht behandeld. Weinig eten, wel regelmatig stokslagen. We raakten gewend aan dagelijks luchtalarm en bombardementen door de Amerikanen van Nagasaki. Dat ging zo door, dag na dag. Tot 9 augustus 1945…”

Rokende puinhoop

Henk Kleijn is aan het werk onder een schip in het dok als de atoombom Fat Man op Nagasaki valt. “Ik herinner me een felle witte flits en een verschrikkelijke explosie. Vlijmscherpe stukken glas van het glazen dak van het dok zeilen naar beneden, levensgevaarlijk. Pas na enige tijd durfde ik onder het schip uit te komen. Waar we anders Nagasaki konden zien liggen, zag ik nu slechts rokende puinhopen…”

Geluk

De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki luiden het einde van de oorlog in. Als door een wonder blijft Henk Kleijn gespaard van de radioactieve straling, volgens hem dankzij de dikke betonnen deuren van het dok. Ieder jaar weer, vooral rond de datum van de herdenking van de Slag in de Javazee, beseft hij hoeveel geluk hij heeft gehad. Anderen waren minder fortuinlijk. “Ik voel het dan ook als mijn plicht om de jaarlijkse herdenking zo vaak mogelijk bij te wonen. Het groepje met overlevenden wordt ieder jaar toch steeds kleiner. Daarom vond ik de woorden van de vlootpredikant zo mooi: “Laten we dit verhaal blijven vertellen. Om de herinnering levend te houden.” 

Tijdens de Slag in de Javazee (27 februari 1942) probeerde een geallieerd eskader, samengesteld uit Amerikaanse, Australische, Britse en Nederlandse marineschepen onder commando van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman vergeefs een Japanse invasievloot op weg naar Java te stoppen. Een meer dan 7 uur durend gevecht eindigde kort voor middernacht met de torpedering van de kruisers Hr.Ms. Java en Hr. Ms. De Ruyter en de torpedobootjager Hr.Ms. Kortenaer. De totale slag kostte aan 2.300 geallieerde militairen het leven, onder wie 900 Nederlandse marinemensen. Uit deze strijd stamt de tactische order van Doorman ‘all ships follow me’, later uitgelegd en beroemd geworden als de gevleugelde uitspraak ‘Ik val aan, volg mij’.