Fokker G-1, de 'nieuwe superjager'

In de rubriek Terug naar de Toekomst kijkt Materieelgezien terug op een innovatie van de Nederlandse krijgsmacht die ooit hypermodern was, maar nu verouderd. In deze aflevering de G-1 jachtkruiser van Fokker.

“Nieuwe superjager van Fokker: de G-1. Constructie blijkt een openbaring. Type gevechtsvliegtuig dat zijn tijd ver vooruit is. 450 k.m. snelheid per uur”. Het katholiek dagblad De Tijd kwam in november 1936 superlatieven te kort bij de presentatie van de Fokker G-1 tijdens de 15^e Salon Aéronautique in Parijs. Neerlands trots op het gebied van luchtvaarttechniek, de Fokker Vliegtuigfabrieken, presenteerde daar haar nieuwe jachtkruiser, die in het diepste geheim in een afgeschermd deel van de fabriek in Amsterdam was ontwikkeld en gebouwd.

Multirole

De Fokker G-1 stond destijds bekend stond als een jachtkruiser. Het was een gevechtstoestel dat alles moest kunnen en daardoor nergens écht in uitblonk. Het ontwerp was voor die tijd zeer ongebruikelijk. De luchtmachten hadden in de jaren 30 voor elke taak een specifiek toestel. De G-1 daarentegen moest kunnen patrouilleren, onderscheppen, bommen gooien, verkennen en gronddoelen aanvallen. Het toestel was zwaarbewapend.

Dit toen zeer vooruitstrevende concept kennen we nog steeds als een multirole fighter. De Fransen noemden het toestel 'le Faucheur' ('de Maaier'); de Britten 'Grim Reaper' ('Magere Hein'). 2 verwijzingen naar de zware bewapening in de neus van de Fokker G-1; afhankelijk van het type 8 of 4 FN-Browning M32-machinegeweren, kaliber 7,9 mm.

Vliegtuigbouwers wereldwijd ontwikkelden vanaf 1936 vergelijkbare vliegtuigen als de G-1. 1 van de bekendste is de Messerschmit Bf 110 ‘Zerstörer’. Dat het multifunctionele idee leefde bij meer landen blijkt wel uit de grote belangstelling en verkoop aan en de bouw in licentie van de G-1 in het buitenland.

Groot vliegtuig 1

Kenmerkend voor de G-1 was de dubbele staart van aluminium. Zoals alle Fokkerontwerpen van toen, was het toestel gemaakt van dit metaal en hout. Aan de onderkant van de romp zaten 2 luiken met plexiglasruiten voor verkenningsmissies. Achter de luiken was plaats voor bommenrekken, goed voor 400 kilo aan bommen aan boord. De achterkant van de romp had een geschutskoepel die om zijn as kon draaien en het mogelijk maakte rondom te schieten. Door alle eisen die de luchtmacht stelde, werd het nogal een groot vliegtuig voor die tijd. Volgens sommigen staat G-1 dan ook voor 'Groot vliegtuig 1'.

Voor het ontwerp tekenden Fokkerontwerpers ingenieur Marius Beelingen de uit Duitsland afkomstige joodse dr. ir. ErichSchatzki. Zij hadden voor het vliegtuig 2 Rolls RoyceKestrel-motoren in gedachten, maar die gaf de Britse regering niet vrij voor export. Daarom werd de G-1 in 2 varianten gebouwd: 1 met een Bristol Mercury VIII-motor en 1 met de Pratt & Whitney Twin Wasp Jr. SB4G-motor. Daaromwordt dan ook niet gesproken over een G-1A en G-1B maar over een G-1 Mercury en G-1 Wasp. Kapitein-vlieger Gerben Sondermanmaakte op 16 maart 1937 de eerste proefvlucht met het nieuwe type.

Grote belangstelling

Er was zoals gezegd veel belangstelling voor het toestel. De luchtmacht, toen nog het Wapen der Militaire Luchtvaart, bestelde 36 toestellen met Bristol Mercury-motoren. Ze werden vanaf de zomer van 1939 geleverd. Bij het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940 waren er 23 direct inzetbaar. De Republikeinse luchtmacht van de Spanje bestelde er 26 met de iets kleinere Pratt & Whitney Wasp-motoren. Deze toestellen stonden bij Fokker bekend als Finse G-1's. De Spaanse Burgeroorlog eindigde in 1939 en de Fokkers waren daar niet meer nodig. Nederland vorderde deze G-1's vlak voor de Duitse inval. 10 konden er nog klaar worden gemaakt voor gebruik en voerden een gevechtsvlucht uit op 14 mei 1940. Nederland had uiteindelijk op papier dus de beschikking over 62 G-1's, ingedeeld bij de 3e Jacht Vlieg Afdeeling (JaVA) op Vliegveld Soesterberg en de op 1 september 1939 opgerichte 4e JaVA op Vliegveld Bergen in Noord-Holland.

Fokker kreeg eind jaren 30 orders voor de G-1 uit Denemarken, Spanje en Zweden. Denemarken was juist begonnen met de bouw van 12 toestellen in licentie toen de Duitsers in april 1940 binnenvielen. Finland, Estland, Frankrijk, Japan, België, Polen, Turkije, Hongarije, Rusland en Zwitserland toonden ook belangstelling. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden de vliegtuigen niet geleverd of waren de orders niet definitief. Duitsland kocht de G-1 uiteraard niet, maar maakte er in 1940 een aantal buit en gebruikte die voor beproevingen en training van bemanningen voor de gevreesde Messerschmitt Bf 110.

Moeilijk vergelijken

Hoe goed was de Fokker G-1 nu eigenlijk, want er werd hoog opgegeven over het toestel. Volgens sommigen was het Nederlandse toestel enigszins tegen de Duitse jachtvliegtuigen opgewassen, want er werden vijandelijke toestellen mee neergeschoten. De vraag of Nederland de strijd met de Luftwaffe had kunnen winnen met meer G-1’s, valt niet te beantwoorden. Feit is dat de G-1 nauwelijks heeft kunnen doen waarvoor het vliegtuig in dienst was. Het overgrote deel van de toestellen werd al op de eerste dag van de strijd op de grond uitgeschakeld op vliegveld Bergen. 

Lou de Jong zegt in deel 2 van zijn standaardwerk 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' alleen maar: "De G-1 was een toestel met twee staartliggers; het had een topsnelheid in de buurt van 450 km: een voor die tijd hoge snelheid." Wie toestellen vergelijkt, moet niet een toestel dat in de jaren 30 werd ontworpen en geproduceerd, vergelijken met een toestel dat in 1945 vloog. De verschillen zijn daarvoor te groot.

De Fokker G-1 was bij de Duitse inval het beste en modernste vliegtuig van de Nederlandse luchtstrijdkrachten. Tussen september 1939 en mei 1940 stegen G-1’s verschillende malen op tegen ‘vreemde toestellen’ die het Nederlandse luchtruim schonden. Voor zijn tijd was het zeker geen slecht vliegtuig, maar zoals bleek in de Meidagen van 1940 was het geen partij voor echte jachtvliegtuigen.

Bronnen:

https://www.fokkerg-1.nl/index.php/nl/

Gerdessen, Frits, Karel Kalkman, Cor Oostveen en Willem Vredeling: 'Fokker G-1 'Le Faucheur'. Emmen, 2011. ISBN: 978-90-8616-110-2

Gerdessen, Frits, Karel Kalkman, Cor Oostveen en Willem Vredeling:'Fokker G-1, Jachtkruiser – deel 2. Emmen, 2013. ISBN: 978-90-8616-212-8

De Jong, L.: 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog', deel 2

Wikipedia