Of je nu wilde of niet, Frisian Flag was dit jaar niet te missen. In het noorden van het land kon men live meegenieten, de rest van Nederland werd meermaals op televisie getrakteerd op het schouwspel. Twee weken lang was het voor de kleine duizend deelnemers ‘Train as you fight’. Nu des te meer, gezien de huidige oorlog in Oekraïne. Oefenleider majoor-vlieger ‘Joker’ blikt terug.
In zijn dagelijkse werk is oefenleider ‘Joker’ F-16-vlieger op Vliegbasis Volkel. Om veiligheidsredenen wordt zijn echt naam niet vermeld.
1. Was het een succesvolle editie?
“Jazeker! Ondanks dat we door de situatie in het Oosten minder deelnemers hadden dan gehoopt, hebben we goed kunnen trainen. We konden nu iets sterker focussen op de krachten en zwakheden per land en type vliegtuig. Dat was een voordeel. Het was de eerste keer dat de F-35 meedeed en we zelf met het toestel in zo’n groot luchtoptreden konden meedoen. Ook voor de landen die het toestel – nog – niet gekocht hebben, was het goed om te kunnen zien wat je ermee kunt. Sowieso was het fantastisch dat de oefening überhaupt kon doorgaan natuurlijk. Door corona hebben we twee jaar moeten overslaan.”
Vliegtuigen spotten? Check dan deze fotocarrousel:
Dit jaar kwamen er vliegtuigen en helikopters uit zeven landen: Nederland (F-35A, F-16AM, AH-64D, AS532U2), Groot-Brittannië (Typhoon, civiele Falcon DA20), Verenigde Staten (F-16CM), Italië (F-2000A, Tornado), Duitsland (Eurofighter 2000), Canada (CF-18) en Frankrijk (Rafale M, Mirage 2000D, E-3F AWACS). Daarnaast ook een E-3A AWACS van de NAVO en A330 MRTT’s van de Multinational MRTT Unit op Eindhoven en Keulen.
De meeste deelnemers waren tijdens de twee weken durende oefening gestationeerd op Leeuwarden. Alleen de Britten, Duitsers, AWACS’en en MRTT’s vlogen vanaf hun thuisbases.
Op de Friese basis werkten tijdens de oefening zo’n achthonderd tot duizend militairen en burgers meer dan normaal.
Hollandser kan bijna niet.
2. Had de Russische inval in Oekraïne invloed?
“Daardoor zijn er wat landen en vliegtuigtypes afgevallen helaas. Die hadden hun prioriteit op dat moment bij de NAVO-inzet en te weinig capaciteit om ook nog aan Frisian Flag deel te nemen. Daardoor bereikten we op een gegeven moment een punt waarop we ons afvroegen of de oefening nog wel Frisian Flag-waardig was. Op hoog niveau binnen de NAVO is er toen overleg geweest. De hoogste generaal van de NAVO onderstreepte samen met Europese en Amerikaanse generaals de nut en noodzaak van de oefening. Een aantal landen besloot toen alsnog mee te doen. Sommigen vanaf hun thuisbasis, zodat ze snel operationeel inzetbaar konden zijn voor het geval dat. In de twee weken voor de oefening hebben we daardoor nog veel moeten omgooien en inregelen. Denk aan de base-planning: waar stationeer je de vliegtuigen? Maar ook het inrichten van IT-middelen. Het was nog een hele uitdaging op het laatste moment.”
Ook de vliegtuigtankers op Leeuwarden beleefden twee bijzondere weken met alle buitenlandse toestellen.
3. Zag je dit aankomen?
“Nou, het werd wel even spannend toen Rusland Oekraïne binnenviel. Ik dacht gelijk terug aan de editie van maart 2020 toen ik ook supervisor was. Door corona werd de oefening anderhalve week van tevoren afgeblazen. Ik was wel even bang dat nu hetzelfde zou gebeuren. Het lastige is dat zo’n situatie, net als corona destijds, buiten onze controle ligt. Je hebt er geen invloed op. Wij kunnen ons alleen aanpassen aan de veranderingen. Dat is soms frustrerend. Maar iedereen werkte hard aan de zaken waarover we wel controle hadden. Met die inspanningen en de nodige aanpassingen kregen we het daardoor toch voor elkaar.”
Bekijk je graag bewegend beeld van Frisian Flag? Check dan deze sfeerrepo!
Frisian Flag is naast Red Flag en Maple Flag wereldwijd één van de drie grote 'flag' oefeningen waarin op zeer realistische wijze wordt getraind door grote formaties (jacht)vliegtuigen en helikopters. Grootschalige luchtoperaties als deze worden ‘Composite Air Operations’ genoemd.
Vliegtuig- (en helikopter)liefhebbers konden op de spottersbult bij Marssum naar de opstijgende en landende toestellen kijken.
4. Hadden jullie wat in te halen na twee gemiste jaren?
“Ja, want dergelijke grote oefeningen komen weinig voor, maar het is wel belangrijk dat vliegers ook hierop getraind zijn. In een oorlogssituatie zal Nederland altijd optreden met bondgenoten. Het is belangrijk om dat te beoefenen, elkaar een keer gezien te hebben en te weten hoe andere nationaliteiten met hun vliegtuigen opereren. Met een Mirage of Tornado doe en kun je weer andere dingen dan met onze toestellen. Bovendien is het heel anders om missies met twintig tegen tien of achttien tegen twaalf te vliegen. Normaal oefenen we vier tegen vier of zes tegen zes. Maar met dertig toestellen moet je nog meer dan anders opletten dat je niet tegen elkaar aanvliegt en niet wordt geraakt door elkaars wapens. Hierop moet je goed plannen. Ook voor de luchtgevechtsleiders is dit een uitdaging. Nieuwe vliegers die de afgelopen drie jaar van de opleiding zijn gekomen, hadden nog geen ervaring met dit soort grootschalige luchtoperaties. Zelf heb ik al zo’n acht Frisian Flags gevlogen.”
Oefengebied
Het oefengebied van 360 bij 180 kilometer groot lag ten noorden van Nederland. De oefenvluchten vonden vooral boven de Noordzee plaats. Ook de Cornfield Range op Vlieland en het militaire oefenterrein Marnewaard werden gebruikt. Vliegbasis Leeuwarden diende als thuishaven.
Ook de Commandant der Strijdkrachten, de Commandant Luchtstrijdkrachten, de minister en staatssecretaris van Defensie brachten een bezoek aan Leeuwarden.
5. Dus er werden veel jonge collega’s opgeleid?
“Ja, jonge collega’s werden – voor het eerst – getraind in grootschalige tactische scenario’s. Van de ervaren vliegers werd zo’n 95 procent opgeleid tot mission commander. Normaal is dat ongeveer 60 tot 70 procent, maar ze hadden nu niet eerder de kans gehad. Als mission commander ben je de baas van de inzet. Je moet zorgen dat het missiedoel gehaald wordt en bent daarmee verantwoordelijk voor de planning en bepaalt onder meer de hoeveelheid wapens. Dit kun je alleen maar trainen met zo’n grote oefening. Met elke missie vlogen er instructeurs van de deelnemende landen mee.”
Techneuten zijn essentieel. Zonder hen, geen ‘show’.
6. En dan hadden jullie ook nog te maken met nieuwe gasten?
“Dat klopt. Voor het eerst deden er F-35’s mee, maar ook een Cougar en drie Apaches. Samen voerden ze een combatsearch and rescue-missie uit. In het scenario kregen ze te maken met een neergestorte straaljager en een gewonde vlieger. Die persoon moest in veiligheid worden gebracht. Jachtvliegtuigen maakten daarvoor het luchtruim vrij, zodat de Cougar een medische evacuatie kon uitvoeren onder bescherming van twee Apaches. Ook hebben we met Apaches close air support getraind met grondtroepen. Dat trainen we normaal alleen met jachtvliegtuigen. Het voordeel van samen met Apaches opereren is dat zij goed de doelen op de grond kunnen aangeven. Ze kunnen namelijk laagvliegen en goed zien wat er op de grond gebeurt. Ook leggen ze direct contact met de grondtroepen.
Verder deden de Canadezen voor het eerst mee met de F-18. We hebben met hen een uitwisselingsprogramma en dus korte lijntjes. Hun toestel was overigens voor ons niet nieuw, want de Finnen en Zwitsers hebben met dat type al eerder meegedaan.”
Mission complete. Ook de F-35 die het luchtruim vrijmaakte, kan weer even pauzeren.
7. Er was dus een grote variatie in scenario’s?
“We willen iedereen altijd een waardevolle training geven, dus we kijken altijd hoe we ieders oefendoelen kunnen verwerken. Scenario’s passen we verder altijd aan op de krachten van elk type vliegtuig. De een is goed in bommengooien en luchtgevechten, de andere in laagvliegen of situational awareness creëren middels sensoren.”
Vanaf de luchtverkeerstoren is het uitzicht magnifiek. Zeker als het weer meezit.
Dertig toestellen per wave
Van 28 maart tot en met 8 april werden doordeweeks dagelijks (wanneer het weer geen roet in het eten gooide) twee waves gevlogen. Tijdens elke wave deden steeds zo’n dertig vliegtuigen mee.
Commandant Air Combat Command commodore Johan van Deventer vloog in een F-35 ook een missie mee.
8. Kregen jullie te maken met ‘verrassingen’ tijdens de oefening?
“Het weer was misschien wel de grootste verrassing. Regen, sneeuw en harde wind. En dat terwijl het de drie weken ervoor prachtig weer was. De dagen na de oefening overigens ook. Het was door dat slechte weer niet altijd veilig om te vliegen. Drie geplande waves konden niet doorgaan helaas. De dag na de sneeuwval konden we gelukkig wel weer vliegen. ’s Ochtends hebben we de platformen en vliegtuigen schoongemaakt volgens het sneeuw- en ijsbestrijdingsplan. Dat was een taak die er dus extra bij kwam.”
Na drie zonovergoten weken was het onvervalst sneeuwruimen en ijskrabben op Frisian Flag.
9. Was Frisian Flag lastig combineren met de NAVO-inzet aan de oostgrens en de oprichting van het Air Combat Command?
“Dat was wel een uitdaging inderdaad. Maar dat voorzagen we al vroeg in de planning. Dus we hebben op tijd de knelpunten in kaart gebracht en daarop geanticipeerd. Zo hebben passagier- en vrachtafhandelaars van Vliegbasis Eindhoven ons ondersteund bij het binnenhalen van de detachementen en het verwerken van alle grote vrachtvliegtuigen zoals de C-130 en C-17. Leeuwarden is hier overigens sowieso niet op ingericht. Het is dus knap hoe onze collega’s het hier hebben opgelost.”
De brandweer staat altijd stand-by.
10. Tot slot: is er een belangrijke les die je meeneemt naar de volgende editie?
“Ja, de luchtgevechtsleiding integreren in de oefening door ze op Leeuwarden te laten werken in plaats vanaf AOCS Nieuw Milligen. Dat werkt zóveel efficiënter! Normaal zijn er één of twee liaisons van het squadron aanwezig, maar nu ook de luchtgevechtsleiders die deelnamen aan de oefening. Met degene waarmee de vliegers de planning deden, hadden ze ook contact tijdens de missie. Ook werkt elkaar aankijken veel beter dan alleen maar op afstand met elkaar communiceren. Dat geldt ook voor de vliegende deelnemers onderling. Daarom hoop ik dat volgend jaar iedereen weer on base kan meetrainen.”
‘Live samenwerken zorgt voor betere gesprekken en discussies'
Luchtgevechtsleiders en een goede radar zijn essentieel bij grootschalige luchtoperaties. Kapitein Jasper gaf leiding aan het team dat verantwoordelijk was voor de luchtbeeldopbouw.
“Met 24 luchtgevechtsleiders en een deployable luchtgevechtsleidingscentrum trokken we dit jaar naar Vliegbasis Leeuwarden. Mensen en apparatuur verplaatsen naar een dynamische live setting deden we voor het laatst in 2013 tijdens Frisian Flag, maar toen onder leiding van Duitsland. Nu waren wij in de lead.
Face to face werken met vliegers is zoveel prettiger dan op afstand, zeker in zo’n grote internationale setting. We zaten nu live bij alle briefings en debriefings. Daardoor krijg je veel betere gesprekken en discussies onderling met betere werkwijzen als resultaat. Tussendoor spreek je elkaar ook makkelijker aan, net als ’s avonds als je nog even met elkaar iets drinkt. Hierdoor zijn we veel meer te weten gekomen over hoe andere landen opereren. Ook krijg je meer begrip voor elkaars werk. Vliegers konden nu ook eens met ons meekijken, dat gebeurt niet vaak.
De luchtgevechtsleiding werkte sinds lange tijd weer eens on base. Te midden van alle vliegers en hun vliegtuigen.
Een grote internationale oefening als deze is ook voor ons superbelangrijk. Als Nederland zullen we altijd deelnemen aan een operatie in coalitieverband, dus dat moet je dan ook beoefenen. We hebben momenteel bijvoorbeeld twee luchtgevechtsleiders op het Control and Reporting Centre in Bulgarije zitten om als liaison het Nederlandse F-35 detachement daar te ondersteunen.
Deze werkwijze op Leeuwarden is ons zo goed bevallen dat we het gebouw waarin we zaten in principe aanhouden voor onze taak. De systemen laten we er staan, zodat we op regelmatige basis van daaruit oefenmissies kunnen ondersteunen.”
