Tekst kapitein Charlotte Snel
Foto sergeant Jasper Verolme en sergeant 1 Jan Dijkstra
‘Een heel interessante puzzel’
Kort na het behalen van de operationele gereedheidsstatus dient de eerste buitenlandse missie voor de F-35 zich al aan. Dit voorjaar zal het gevechtsvliegtuig ter afschrikking en verdediging ingezet worden vanaf Bulgarije in verband met de oplopende spanningen tussen Rusland en Oekraïne. Achter de schermen bij de Directie Operaties (DOPS) wordt alles in het werk gesteld om kisten en personeel een vliegende start te geven. Zes vragen aan lead planner (J5), luchtmachtmajoor Bas.
Hoe komt zo’n verzoek bij jullie binnen?
“Binnen de NAVO is de afspraak gemaakt dat de landen aan de oostflank van Europa worden geholpen bij hun air policing-taak. Partnerlanden tekenen in op de periode die ze voor hun rekening kunnen nemen. Het tijdsblok dat wij nu gaan vullen, april en mei 2022, was nog leeg. Dit accepteerde de NAVO in eerste instantie onder het mom ‘zo spannend is de wereld niet op dit moment’, maar die wereld is de laatste tijd nogal veranderd. Inmiddels vinden we het met z’n allen wél spannend. Wij zijn met onze F-35’s in dat gat gesprongen.”
‘Het betekent tegelijkertijd dat je andere dingen niet kunt doen’
Wie hakt die knoop door?
“Wanneer er een verzoek binnenkomt, in dit geval vanuit de NAVO, bekijkt DOPS wat Nederland kan bijdragen. De Directie Aansturing Operationele Gereedheid – kortweg DAOG – brengt in kaart welke capaciteit er beschikbaar is. Deze inzet heeft hoge prioriteit, maar het betekent tegelijkertijd dat je andere dingen niet kunt doen. Zo zou de F-35 deelnemen aan de oefening Cold Response in Noorwegen, dat gaat nu niet door. Dit heeft gevolgen voor zowel onze eigen trainingsdoelen als die van onze partners. Dat is een heel interessante puzzel. Zodra er een consistent plan is, wordt dit aan de Commandant der Strijdkrachten voorgelegd. Hij hakt de knoop door. Na instemming wordt ook de minister geïnformeerd. Vorige maand was het definitief rond: we gaan met twee F-35’s plus één of twee reservetoestellen en circa honderd man personeel naar Bulgarije.”
Waarom dit aantal jachtvliegtuigen?
“De zogeheten Quick Reaction Alert (QRA, red.)-taak is ingericht op minimaal twee toestellen. De derde en mogelijk een vierde sturen we mee om te zorgen dat er altijd een reserve is."
Bijdrage NAVO
De spanningen tussen Rusland, Oekraïne en de NAVO lopen steeds hoger op. De NAVO probeert met een pakket aan preventieve militaire en niet-militaire maatregelen te de-escaleren.
Nederland breidt zijn bijdrage aan de NAVO dit jaar onder meer uit met stand-by-eenheden: het amfibisch transportschip Zr. Ms. Rotterdam (inclusief landingsvaartuigen, twee Cougar transporthelikopters en ziekenhuiscapaciteit), twee teams van de Koninklijke Landmacht voor ‘psychological operations and human intelligence’, een duikteam van de Explosieven Opruimingsdienst, het fregat Zr. Ms. Van Amstel en voor de tweede helft dit jaar een onderzeeboot.
Deze eenheden zijn beschikbaar voor inzet als de Noord-Atlantische Raad hiertoe besluit. De inzet maakt dan deel uit van de NATO Response Force. De NAVO heeft de gereedheid van deze snelle reactiemacht recent verhoogd. Dat betekent onder meer dat Nederlandse eenheden die stand-by staan nu nog sneller inzetbaar zijn. Over de precieze reactietijden doet Defensie geen mededelingen.
Is er nog overwogen om geen F-35’s, maar F-16’s te sturen?
“Eigenlijk niet. De NAVO vroeg specifiek om vijfde generatie gevechtsvliegtuigen, indien mogelijk. Nederland is met de F-35 net inzetgereed voor een korte periode, dus voor ons is deze missie natuurlijk een mooie uitdaging. Dat is niet hét argument, maar wel iets wat meespeelt. Bij de F-16 weten we inmiddels wat er nodig is en hoe het allemaal werkt. De F-35 is nog vrij nieuw. Er zijn nog geen lessons learned, naast die uit oefeningen, dus we moeten nog heel veel zaken zelf uitvinden. Daarmee zet je jezelf best onder druk, maar ik zie het persoonlijk als een kans waarvan je gebruik moet maken.”
‘Direct aan de slag met de praktische voorbereidingen’
Wat is de rol van de J5 in de aanloop naar een missie?
“Op het moment dat duidelijk is dat we gaan, starten we direct met de praktische voorbereidingen. De J5 stuurt de Operational Planning Group (OPG, red.) aan. Bij zo’n OPG komen specialisten van alle J-secties en vertegenwoordigers van de operationele commando’s bij elkaar. Samen inventariseren we wat er allemaal nodig is en hoe we het ter plaatse krijgen.
Tijdens het kerstverlof zijn specialisten van de luchtmacht afgereisd naar QRA-velden in Polen en Bulgarije voor een site survey. Zij letten op vrij concrete zaken: is de landingsbaan stevig genoeg, hebben we een plek om de toestellen neer te zetten en om onze munitie op te slaan, is er een plaats waar de vliegers kunnen slapen en ga zo maar door. Ondertussen zoek ik contact met de ambassades om afspraken te maken over juridische zaken en koppel ik de juiste mensen aan elkaar. Om alles te formaliseren neemt de J5 ook het voortouw in het opstellen van diverse orders.”
Wat is jullie grootste uitdaging?
“Het overzicht bewaren en zorgen voor heldere communicatie onderling. Dat laatste is tijdens de coronapandemie nog lastiger. Het aantal mensen dat in één ruimte mag, is beperkt, maar uit veiligheidsoogpunt kunnen we ook niet over alle zaken digitaal vergaderen. Voor mij persoonlijk is de focus bij iedere inzet verder hetzelfde. Of we nu vanuit Bulgarije, Irak of Mali opereren: overal is eten, munitie en een bedje nodig. Voor de luchtmacht is deze specifieke situatie lastiger, omdat we met een nieuwe kist te maken hebben en daarmee met andere spullen en in dit geval meer regels. Dat maakt het complexer. Maar iedereen gaat met groot enthousiasme de uitdaging aan.”
‘De geheimen van de F-35 beschermen’
Intensieve site survey
In december deed een team van dertig collega’s een site survey in Bulgarije. Voor de F-35 komt daarbij meer kijken dan bij een missie met de F-16. Luitenant-kolonel Aldo, hoofd operatiën van het National Air and Space Operations Center (NASOC), legt uit hoe zo’n verkenning in zijn werk gaat.
“Een site survey is altijd belangrijk, maar in dit geval zeker omdat we voor het eerst op missie gaan met de F-35. Daar komt nogal wat bij kijken. De uitdagingen liggen vooral op het gebied van veiligheid. De F-16 is een vierde generatie vliegtuig met een redelijk eenvoudig security-beleid. De F-35 is een technisch hoogstaand vijfde generatie vliegtuig en om de geheimen van de F-35 te beschermen zijn extensieve maatregelen nodig. Dit varieert van afstand houden van het vliegtuig tot en met opstarten met zoveel mogelijk zichtdekking om spionage te voorkomen.
Tijdens zo’n survey proberen we tevens de behoeftes en belangen van ons en de host nation, in dit geval Bulgarije, aan elkaar te koppelen. Wij nemen onze specialisten mee, maar zij hebben daar ook een aantal van in huis. Wel zo handig om hen met elkaar in contact te brengen. Daarnaast brengen we allerlei praktische zaken in kaart. Waar zetten we de containers met spullen neer, hoe slaan we onze munitie op, waar parkeren we de toestellen? Méga uitgebreid. Maar dat maakt het natuurlijk ook wel mooi. Het is pionieren.”
