75 jaar na Market Garden

Flight engineer Short Stirling vertelt zijn emotionele verhaal

Als voorbode op de grote formatie van 7 C-130’s en 1 C-160, komt een enkele C-47 langzaam ronkend over de Ginkelse Heide gevlogen. Onder luid applaus van tienduizenden bezoekers springen de parachutisten uit de ‘Dakota’, zoals het toestel overwegend wordt genoemd. Hoe groot was de tegenstelling met 75 jaar geleden. Toen werden ruim 1900 para’s die in 14 minuten uit 121 C-47’s sprongen, ontvangen door een moordend Duits geweervuur.

Parachutisten springen op 18 september 1944 rechtstreeks de hel in. Niet alleen door de kogelregen, maar bij de landing staat een deel van de heide in brand. Ze landden in een inferno. Gevolg van de gevechten een dag eerder tussen Duitsers en een in Wolfheze gelande Schotse Brigade die het terrein bezet moet houden, wat niet lukt. Toch slaagt de Britse 4th Parachute Brigade erin Dropzone Y te heroveren.

Major operation

Twee dagen eerder: zaterdag 16 september 1944 op Royal Air Force (RAF) Keevil, 1 van de vele Britse vliegbases waarvandaan de Geallieerden de bevrijding van het vasteland van Europa bevechten. Om half 2 lokale tijd wordt de basis ‘gesealed’: niemand mag er meer in of uit. Reden: de plannen voor de ‘major operation’ in de dagen erna worden bekend gemaakt. Als onderdeel van operatie Market vliegen de squadrons van Keevil delen van de Britse 1st Airborne Division naar Arnhem. Daar moeten ze de noordelijkste van 3 bruggen over de grote rivieren bezetten zodat het grondleger via operatie Garden vanuit Eindhoven via Nijmegen en daarna Arnhem kan doorstoten naar Duitsland.

Flink mis

No. 196 Squadron is 1 van de transporteenheden van Keevil. Het vliegt met de Short Stirling, de eerste zware 4-motorige bommenwerper van de RAF, in dienst sinds 1941. Maar ontwikkelingen gaan snel in oorlogstijd. Andere bommenwerpers hebben 2 jaar later de bombardementstaak al overgenomen. De Stirling blijkt echter uitermate geschikt voor het droppen van voorraden en slepen van gliders als zogenoemde ‘tug’.
No. 196 Squadron vliegt op de eerste dag van Market Garden, 17 september, met 22 Stirlings en evenzoveel Horsa gliders naar ‘Arnhem’. Geen verliezen. De dag erna, als er evenzoveel combinaties opstijgen, stort 1 Horsa in de Noordzee. Dag 3 gaat het al flink mis. Slechts 5 van de 9 combinaties bereiken ze landingszone. 1 glider stort in zee. Voor bevoorrading stijgen 15 Stirlings op waarvan er 14 terugkomen. Weer een dag later: de Duitsters hebben de bevoorradingtroepen inmiddels flink op de korrel. Van de 17 Stirlings komen er liefst 7 niet terug, inclusief 49 bemanningsleden.

Hoe zagen Market, de luchtlandingen, maar ook Garden, het grondoffensief er op film uit? Bekijk  deze video van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie die voornamelijk gaat over de Amerikaanse landingen van 82nd en 101st Airborne Division.

Kreupel

Op 21 september start missie Market V: 9 Stirlings vertrekken, 3 keren niet terug. In 1 daarvan zit flight engineer sergeant (later warrant officer) Bert (H.A.) Turner, nu 95 jaar oud. Hij is 1 van de ongeveer 20 veteranen die nog bij de herdenking op de Ginkelse Heide aanwezig zijn. In vlucht Market 111 vliegt hij om 12:00 uur (Britse tijd) met zijn toestel, de LJ810 en code ZO-B, naar Arnhem. “Dat was mijn 4^e vlucht. Op zondag 17, maandag 18 september sleepten we Horsa gliders, op dinsdag 19 en donderdag 21 brachten we voorraden. Meestal vlogen we met de ‘H-Harry’, maar tijdens het opstarten moesten we overstappen op een reservetoestel.” Dat geeft hen een vertraging van zo’n 20-25 minuten waardoor ze alleen boven Arnhem aankomen als de rest van het zwaar getroffen squadron al terugvliegt. Turner: “Overal lagen al Stirlings, maar onze captain zette door.” Hun toestel raakt serieus beschadigd door Flak, het is duidelijk dat het Engeland niet meer haalt. Maar captain warrant officer Mark Azouz weet de lading succesvol op de dropzone te krijgen.

‘Als de vlammen je billen likken...’

Daarna is de Stirling een ‘sitting duck’, “maar behalve een granaatscherf in mijn enkel, was er verder niets mis met mij en de rest van de bemanning”, zegt Turner. “Ik keek uit de rugkoepel en zag 5 jagers aankomen. Ik verwarde ze met onze escorte, maar het bleken Duitsers die ons van achteren beschoten. Mijn god wat gaven ze er ons van langs!” Staartschutter flight sergeant Peter Harold Bode vuurt terug en weet 1 Messerschmitt Bf-109 neer te schieten. 
De kreupele bommenwerper vliegt in brand en de skipper geeft orders om het vliegtuig te verlaten. Turner: “Ik checkte bij de staartschutter, maar hij was dood. Ik sprong eruit, opende m’n parachute en hoorde ‘hey joh, ga eens aan de kant’! Het was de Wireless Operator, flight sergeant Mac McQuiggan. We hebben onderweg handen geschud.”
De Britse Air Chief, een van de eregasten in Ede, wijst op een gouden rups op de revers van Turner. “Die krijg je als je met een parachute uit een vliegtuig hebt moeten springen”, reageert de veteraan erop. “Men denkt dat het iets fantastisch is om die te dragen, ‘but when the flames are licking your bum, you go!’ Het heeft niets met moedig te maken als je uit een brandend vliegtuig moet springen.”

Geen held

Turner is flight engineer op de Stirling. “Het vliegtuig waar ik van hou. En er is er niet 1 meer van intact… Niet eens in een museum... Ze hebben ze allemaal teruggestuurd naar Ierland…”, zegt hij met trillende lip en tranen in zijn ogen. In Ierland stond de fabriek van Short. 
De ‘skipper’ heeft ons allemaal laten springen... Hangend aan zijn parachute wordt hij door de Messerschmitts alsnog doodgeschoten. Hij ligt begraven in Eindhoven” (is Jonkerbos in Nijmegen, red.). Het vliegtuig crasht in een glijvlucht bij Niftrik, met staartschutter Bode nog aan boord. Turner: “De air gunner is gedood toen de jagers op ons doken. Hij ligt daar begraven (is in Wijchen, red)… ” 

Met tranen in zijn ogen is hij zeker 10 seconden stil en bijt op zijn trillende onderlip. “Je kunt dit niet vergeten. Ik niet in ieder geval. Als wij dit niet herdenken, wie doet het dan? En wie gaat er herdenken als wij er niet meer zijn.” Te oordelen aan de ongeveer 100.000 (!) bezoekers die dit jaar op de Ginkelse Heide waren en de vele tienduizenden de afgelopen jaren, kan Turner daar gerust op zijn. “Ik zeg altijd: mensen komen hier naar de Ginkelse Heide om aan ons eer te bewijzen. Maar de degenen die hier vooraan zouden moeten staan, zijn zij die hier het leven lieten. Dát zijn de echte helden. Ik voel me geen held.”

Turner komt via Geallieerde troepen uiteindelijk weer in Engeland terecht. Hij herstelt, keert terug bij zijn eenheid, en wordt later een 2^e keer neergeschoten boven Duitsland, ditmaal door een Me 262 straaljager, maar overleeft ook die crash.
De bruggen over de Maas bij Grave en Waal bij Nijmegen worden ingenomen door de Amerikaanse 101st en 82nd Airborne Division. Die over de Rijn in Arnhem was er 1 te ver. Er ligt slechts 15 kilometer tussen slagen en verslagen worden.

Tekst: Arno Marchand
Foto’s: uit open internet bronnen