Russische Federatie

De toename van Russische militaire en hybride middelen en de inzet ervan zijn voor de MIVD aanleiding de ontwikkelingen in de Russische Federatie te volgen.

Algemeen

De ontwikkelingen in het afgelopen jaar hebben wederom aangetoond dat in de ogen van het Russisch leiderschap westerse en Russische veiligheidsbelangen onverenigbaar en strijdig zijn. Het Russische veiligheidsparadigma is uiterst traditioneel en gaat uit van zero sum denken: een toenemende veiligheid van de één gaat automatisch en direct ten koste van de ander. De Russische dreigingsperceptie is er één van strategische omsingeling, waarbij het Westen (VS, NAVO en EU) in de Russische visie voorbijgaat aan voor Rusland essentieel geachte veiligheidsbelangen. Belangrijk is dat het hierbij niet alleen gaat om de ontwikkeling en verdeling van machtsmiddelen, maar ook om botsende wereldbeelden en onderliggende waardesystemen. Het overgrote deel van de Russische bevolking deelt de opvatting van de Russische overheid.

De Russische Federatie is gebaat bij een zekere mate van (controleerbare) instabiliteit aan zijn grenzen om op die wijze invloed te kunnen uitoefenen in de buurlanden. Verontrustend hierbij is de combinatie van toenemend militair vermogen gericht op het voeren van een grootschalig conflict, hybride oorlogvoering en tactieken gericht op het aantasten van westerse besluitvormingsprocessen. Daarnaast wordt getracht de interne cohesie van NAVO en EU te verstoren en is er sprake van een toegenomen antiwesterse retoriek. Moskou blijft streven naar een significant kleinere rol voor de NAVO in de veiligheidsstructuur van Europa. Daarnaast blijft erkenning als grootmacht op het geopolitieke toneel een belangrijke doelstelling. De Russische interventies in Oekraïne en Syrië, gekoppeld aan het militair optreden in de onmiddellijke omgeving van het NAVO-verdragsgebied, zijn uitingen van een verhardend en in toenemende mate agressief Russisch buitenland- en veiligheidsbeleid. Essentieel in dit Russische beleid is, naast het behoud van de nucleaire verhouding en de strategische balans met de VS, een aanhoudende invloed in de voormalige Sovjetrepublieken (het zogenoemde Nabije Buitenland) en aangrenzende zeeën.

Het Russische militaire optreden in Syrië is indicatief voor een assertiever Russisch buitenlands- en veiligheidsbeleid en de toenemende rol die de Russische strijdkrachten hierin innemen. Moskou is bondgenoot van het zittende Syrische bewind en levert luchtsteun en overige militaire steun aan operaties van het Syrische leger. Hierbij vallen veel burgerslachtoffers. De Russische Federatie heeft in 2016 met relatief beperkte middelen een plek aan de onderhandelingstafel veroverd en werpt zich daarmee op als een internationale speler en bemiddelaar. Tegelijkertijd houdt het zich niet aan de normen van het internationaal recht.

De MIVD volgde de veiligheidssituatie in het oosten van Oekraïne nauwlettend, vanwege de ontwikkelingen in het oosten van Oekraïne, met een reëel potentieel voor escalatie en regionale destabilisatie.

Hybride oorlogvoering en tactieken

Hybride oorlogvoering maakt al sinds jaar en dag deel uit van het Russische politieke en militaire instrumentarium. Deze methode van oorlogvoering is met name gericht tegen de staten van de voormalige Sovjet-Unie. Hybride tactieken richten zich bovendien ook op staten en internationale organisaties die verder van Rusland afliggen. In het geval van de Russische Federatie is het oogmerk van hybride oorlogvoering om invloed, in wat het ziet als een essentiële bufferzone, in stand te houden of uit te breiden. Rusland doet dit op een manier, zodat de inmenging van derden in een eventueel conflict wordt vermeden en de kosten van het conflict zo laag mogelijk worden gehouden. Door hybride oorlogvoering en tactieken wordt getracht onzekerheid te creëren bij derden (het Westen, NAVO en EU), de eensgezindheid te ondergraven, besluitvormingsprocessen aan te tasten en de publieke opinie negatief te beïnvloeden.

Beïnvloedings- en informatieoperaties ondersteunen de strategische doelstellingen. Moskou presenteert het eigen optreden als humanitair, redelijk en de-escalerend. Het westerse optreden (zoals de NAVO reassurance measures ten behoeve van de Baltische staten) wordt daarentegen afgeschilderd als hysterisch, schijnheilig, anti-Russisch en escalerend.

Ontwikkeling militair vermogen

Er is duidelijk sprake van een toenemend Russisch conventioneel en nucleair militair vermogen aan de NAVO-oostflank, waaronder de Baltische Zee regio. De Russische Federatie gebruikt dit militair vermogen in toenemende mate als instrument voor buitenlands beleid, voor strategic messaging (het uiten van extreme onvrede aangaande veiligheidsontwikkelingen door het opzichtig optreden met conventionele en nucleaire militaire middelen) en voor militair machtsvertoon. Het Russische politiek en militair optreden uit zich in een aanhoudende en zelfs toenemende regionale instabiliteit aan zowel de oostflank van het NAVO-verdragsgebied als in het Midden Oosten. Hierbij is regelmatig sprake van provocatief optreden, waarbij Russische eenheden zich ophouden in de directe omgeving van het grondgebied, het luchtruim of de territoriale wateren van NAVO-lidstaten. Er bestaat een zeker risico op (ongewilde) escalatie of incidenten. Over deze risico’s is het afgelopen jaar gesproken in de NAVO-Rusland Raad. De MIVD rapporteert over genoemde militaire activiteiten en de mogelijke betekenis hiervan voor de NAVO en het Nederlandse veiligheidsbeleid.

Digitale dreiging Russische Federatie

Russische inlichtingendiensten ontwikkelen al jarenlang zeer aanzienlijke capaciteiten in het digitale domein. Naast een uitgebreid programma om digitale communicatie te onderscheppen, zijn er ook Russische hackers actief voor de Russische staat. Het defensie- , binnenland- en buitenlandbeleid van de Russische Federatie speelt een doorslaggevende rol bij de keuze van de doelwitten van de hackers.

Rusland heeft ook toegang tot capaciteiten die geschikt zijn om conventionele militaire inzet te ondersteunen in het digitale domein, bijvoorbeeld door middel van digitale aanvallen op kritieke infrastructuur in andere landen. Een ander voorbeeld is een spionerende app op de mobiele telefoons van artillerieofficieren van het Oekraïense leger, waardoor onder meer troepenbewegingen konden worden gevolgd.

Door de Amerikaanse inlichtingendiensten zijn digitale aanvallen tegen de Democratische partij onder meer aan de Russische militaire inlichtingendienst Glavnoje Razvedyvatelnoje Oepravlenije (GROe) toegeschreven. Diezelfde dienst voerde ook digitale aanvallen uit op civiele instellingen zoals het World Anti-Doping Agency (WADA), waarna medische dossiers van westerse atleten in aangepaste vorm publiek zijn gemaakt of verzonden aan verschillende media. In het digitale domein is de scheiding tussen civiel en militair minder helder dan in de werkelijke wereld.