‘Als je het gevaar niet ziet, ben je af. Dan loop je op de bom’
‘Ik zie dat onze tegenstanders elke dag sneller, slimmer en sterker worden. Daarop moeten wij een antwoord hebben. Geen antwoord is geen optie.’ Dat is de hartenkreet in de toespraak van generaal Swillens. Hij schetst de benodigde middelen die hiervoor nodig zijn en laat zich kritisch uit over de Wiv 2017, waarmee de MIVD een te beperkte bewegingsvrijheid heeft.
Ook generaal Swillens benoemt in zijn bijdrage de wedloop die er gaan is in het cyberdomein. ‘Onze tegenstanders verplaatsen zich razendsnel van server naar server, van land naar land, gaan expres op in de massa en verhullen zich, bijvoorbeeld via particuliere routers in Nederland’, aldus Swillens. ‘Ik zie dat onze tegenstanders elke dag sneller, slimmer en sterker worden. En dat niet alleen. Ze houden zich op geen enkele manier aan de regels waar wij ons wel aan houden. Daarop moeten wij een antwoord hebben. Geen antwoord is geen optie. Maar wel altijd vanuit onze eigen waarden en wetten'.
Wat heeft de MIVD nodig
Om een goed antwoord te kunnen geven om deze dreigingen te zien aankomen, heeft de MIVD volgens generaal Swillens drie zaken nodig:
Mensen en middelen
Swillens: ‘Uit mijn special forces tijd weet ik: humans are more important than hardware en bij intell is dat precies hetzelfde.’
Data
Volgens Swillens is iedereen het erover eens dat kabelinterceptie en bulkdatasets onmisbaar zijn voor de diensten om Nederland veilig te houden. Deze zijn operationeel van grote waarde, bijvoorbeeld om de cyberdreiging tegen Nederland vast te stellen. Ook gebruikt de MIVD bulkdatasets in onderzoeken gericht op China, Rusland, Iran, de Sahel, het Midden-Oosten, Syrië en onderzoeken naar de ontwikkeling en verspreiding van massavernietigingswapens. Met één van de bulkdatasets konden bijvoorbeeld vijf hoge Syrische officieren geïdentificeerd worden die gifgas hebben ingezet tegen hun eigen bevolking. En ook bij het oppakken van de Russische spionnen bij de OPCW in 2018, was een bulkdataset cruciaal.
Mandaat
Voor de MIVD is het mandaat vastgelegd in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017. Het doel van de Wiv 2017 was het moderniseren van bevoegdheden, om de technologische ontwikkelingen bij te benen. Ook de bijbehorende waarborgen dienden te worden gemoderniseerd. Swillens: ‘Het is geen geheim dat de wet niet in alle opzichten heeft gebracht wat nodig was. Vorig jaar verscheen hierover een rapport van de Algemene Rekenkamer met als treffende ondertitel: de wet dwingt, de praktijk wringt en de tijd dringt. De onafhankelijke commissie van mevrouw Renee Bos-Jones kwam tot vergelijkbare conclusies. De wet introduceerde onder meer een statische toets in een dynamische praktijk. Dat wringt dus. En dat is niet goed.’
Huidige wet voldoet niet
Swillens benadrukt dat onder de huidige wet de MIVD niet op alle fronten kan zien waar de tegenstander is en niet op alle fronten snel en flexibel kan handelen. Swillens: ‘Dat is een risico voor onze nationale veiligheid. Landen als Rusland en China hebben een offensief cyberprogramma tegen Nederland. Landen ook, die de privacy-rechten van onze burgers aan hun laars lappen. Het is daarom van groot belang dat er een tijdelijke wet wordt aangeboden aan het parlement die ons de mogelijkheid biedt om te doen wat nodig is. Wij staan voor zowel veiligheid als privacy. Het hoort bij beschermen wat ons dierbaar is. Zo voel ik dat iedere dag. En zo voelen mijn mensen dat iedere dag.’
‘Ze houden zich op geen enkele manier aan de regels waar wij ons wel aan houden.’
Aanslag voorkomen
Als inleiding op zijn verhaal, vertelt generaal Swillens over een gebeurtenis op 2 februari 2009 toen hij commandant was van een battlegroup in Uruzgan. ‘Om tien uur ’s avonds komt er een melding van de MIVD binnen dat iemand zichzelf maandagochtend gaat opblazen op de markt van Deh Rawood, 60 kilometer verderop, een zogenoemde suicide-IED. Het meest waarschijnlijke doelwit: de lokale politiecommandant met wie wij veel zaken doen. Een jaar daarvoor was op dezelfde locatie een Nederlandse luitenant bij een vergelijkbare zelfmoordaanslag om het leven gekomen. De eerste vraag die je je dan stelt als commandant: klopt deze informatie? Is het betrouwbaar? Al snel bleek dat de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst zijn werk inderdaad uitstekend had gedaan. De tweede vraag die je je dan stelt als commandant is: gaan we er ook iets mee doen? Of laten we het aan de Afghaanse veiligheidstroepen zelf? Ik belde met mijn ondercommandant in Deh Rawood en we maakten onze analyses. Om 4 uur in de ochtend hakten we de knoop en namen het besluit om de suïcider op te pakken in het quala complex. Daar vonden we een bomvest. Die dag hebben we voorkomen dat onschuldige mensen werden opgeblazen. Waaronder ook onze eigen troepen, Nederlandse militairen, die daar in de buurt op patrouille zouden zijn. Dankzij betrouwbare en tijdige inlichtingen van de MIVD.’
De MIVD en het spel Stratego
Generaal Swillens vergelijkt het werk van de MIVD met de spion uit het spel Stratego: ‘Wij zien dat desinformatie het steeds lastiger maakt om de waarheid te onderkennen. We kennen allemaal het bordspel Stratego. De stukken van de tegenstander zijn anoniem. Je ziet niet wie je tegenstander is, wat hij kan, mag en waar hij op uit is. Een lastig spelletje waar je meer dan eens op een bom loopt. In de huidige Fog of War is daar digitaal Stratego bijgekomen. Wij als dienst hebben de opdracht Nederland te helpen om door die mist heen te kijken. Niet voor niets is bij Stratego de spion de enige die de vijandelijke maarschalk uit kan schakelen… De Duitse militair strateeg Von Clausewitz zei het al in zijn 19de eeuwse boek Vom Kriege (Over de oorlog): Het is cruciaal om in omstandigheden van oorlog de waarheid te herkennen en te zien. De huidige oorlog in Oekraïne laat zien dat dit nog steeds relevant is. Want als je het gevaar niet ziet, ben je af. Dan loop je op de bom. En als je het wel ziet, maar je kunt niet handelen, leg je ook het loodje. Dan gaan de systemen op zwart. Zo simpel is het.’
