Hitteziekte voorkomen, herkennen en behandelen

Nieuwe handleiding hitteziekte staat vol tips

Hitteziekte kan een sluipmoordenaar zijn. Je kookt letterlijk over en dat kan zelfs dodelijk zijn. We werken al jaren met een hitteprotocol en dat heeft een belangrijke update gekregen.

Letterlijk oververhit raken. Dat overkwam wachtmeester Mark* tijdens een opleidingsbivak. “We moesten terreinwerk doen terwijl het al dagen 30 graden was”, blikt hij terug. Het was doorbikkelen geblazen, met zware houten balken. Gekleed in een overall en gevechtslaarzen. In de hitte moesten ze met elkaar worstelen op het hete zand. “Toen voelde ik me niet zo lekker worden. Symptomen zoals hoofdpijn, misselijkheid”, zegt Mark. Uiteindelijk gaven de instructeurs de ruimte om te drinken en uit te stappen. Voor Mark stond er ook een bad met koud water klaar om hem snel af te koelen. Agressief koelen wordt dat genoemd. Maar daarover later meer.

Voorkomen beter dan genezen

Wanneer je kennis hebt van én goed let op de uiterlijke kenmerken kunnen (alarm)symptomen van hitteziekte veelal in vroeg stadium herkend worden, legt bewegingswetenschapper Nick Dontje van Fit en Vitaal -een programma van de Sectie Gezondheidszorg- uit. “Denk bij alarmsymptomen aan onder andere flauwvallen, verwardheid en stuiptrekkingen. Dan moet je meteen handelen om blijvende schade aan de hersenen en organen te voorkomen.” Daarom ligt er in het onlangs herziene hitteprotocol extra nadruk op het onderscheid tussen alarmsymptomen en (algemene) symptomen van hitteziekte.

Een ander belangrijk verschil met het oude hitteprotocol uit 2021 is dat het zowel focust op het  voorkomen van hitteziekte als het verminderen van hittegebonden klachten, met als doel dat medewerkers beter en veiliger kunnen werken in warme omstandigheden. Voorkomen is immers beter dan genezen, stelt bewegingswetenschapper Jesse van der Zande die samen met Nick het nieuwe protocol heeft opgesteld. In de nieuwe ‘handleiding’ worden preventieve maatregelen beschreven en wordt onderscheid gemaakt in wat collega’s individueel kunnen doen, wat leidinggevenden kunnen doen en wat de organisatie kan doen. “Dat gaat van het opzoeken van schaduw op hete dagen tot het faciliteren van de aanleg van airconditioning en het aanpassen van de uitrusting/tenuevoorschriften”, zegt Jesse.

Hitteziekte kan in elk seizoen

Het is noodzakelijk dat collega’s goed op de hoogte zijn van het protocol, want medewerkers met hitteziekte komen helaas nog steeds voor, aldus Nick. Hitteziekte kan in elk seizoen voorkomen, benadrukken de experts. Met zomerse temperaturen in aantocht, kan het gebeuren dat een collega die zware fysieke inspanning moet leveren met volledige uitrusting aan, het te warm krijgt. Of denk aan de leerling op het opleidingscentrum in Apeldoorn die met volle bepakking en bedekkende kleding lange afstanden moet marsen. “Ook in het voorjaar is er een risico”, vertelt Jesse. “Bij 35 graden hebben mensen wel door dat ze alert moeten zijn. Maar bij een graad of 18 is dat een stuk minder. Dan kan een zwaar bivak ook tot hitteziekte leiden.” Ook bij intensieve inspanningen in relatief koude omstandigheden kan het nog steeds gebeuren, bijvoorbeeld als leerlingen of medewerkers te warm gekleed, volledig bedekt en/of zwaar vermoeid zijn. “Als zo iemand ook nog eens overgemotiveerd is door groepsdruk of het streven richting een einddoel, dan kan hij of zij over de grenzen gaan”, vult Nick aan.

Agressief koelen

Het menselijk lichaam functioneert gemiddeld het beste tussen de 36 graden en 38,5 graden. Stijgt de lichaamstemperatuur daarboven dan voel je je al snel niet lekker, kun je minder helder denken. Alles vanaf 40 graden is extreem hoog, en dan raak je vrij letterlijk overkookt, aldus Jesse. Lichaamsfuncties vallen uit en je verliest het bewustzijn. “Dan helpt alleen agressief koelen”, zegt Jesse. “We stellen expres agressief, omdat je iemands kerntemperatuur zo snel mogelijk omlaag moet krijgen. Dat lukt niet met een pauze in de schaduw. Dat moet echt met kou, bijvoorbeeld door iemand onder te dompelen. Een meer mobiel voorbeeld is het herhaaldelijk heen en weer klotsen van stromend koud water over de persoon, met behulp van een speciaal ontwikkeld zeil dat in hangmatvorm wordt vastgehouden door 2 personen.”

Schiphol en Carib

Nick en Jesse hebben eerder bij collega’s op Schiphol onderzocht welke impact warmte heeft op hun functioneren. Daarbij hielden zij zowel objectieve waarden als huid- en kerntemperatuur, maar ook subjectieve waarden zoals de warmteperceptie en comfort in de gaten. Hierbij zagen zij geen zorgelijke waarden als het gaat om risico’s op hitteziekte. Niet op een normale werkdag tenminste. Op heel hete, lange dagen met veel fysieke inspanning zou dat anders kunnen uitpakken, benadrukken de wetenschappers. Zeker wanneer mensen bedekkende en slecht ventilerende uitrusting dragen.

Eerder dit jaar hebben Nick en Jesse ongeveer hetzelfde onderzoek herhaald bij collega’s in de Carib. Daar is het natuurlijk vrijwel altijd warm, soms ronduit heet en dragen collega’s dezelfde uitrusting als in Nederland. “Dat werd als oncomfortabel ervaren”, blikt Jesse terug. “Zweet verdampt met deze uitrusting slecht en dan kan het al schelen als het veiligheidsvest soms even afgedaan mag worden. Of dat er wordt gekeken naar een andere, meer ventilerende stof.”

Sisser

Voor ervaringsdeskundige Mark liep zijn koortsige ervaring met een sisser af. Na wat te drinken en het ijswaterbad werd hij in een ziekenhuis onderzocht. “Mijn temperatuur werd gemeten, ik kreeg een infuus om mijn vocht en mineralen aan te vullen”, zegt de wachtmeester. “Daarna mocht ik vrij snel weer terug naar het bivakterrein. Ik heb er gelukkig niks aan overgehouden en kon gewoon de opleiding afmaken.”

*Mark is een gefingeerde naam.

Tekst kapitein Arjen de Boer | Foto Jarno Kraayvanger en archief Mediacentrum Defensie (MCD)