Tekst kapitein Jaap Wolting en Robert den Hartog
Foto sergeant-majoor Dave de Vaal en ANP
‘Een boek, kinderschoentjes en een briefje van 50 euro’
Alle 3 werkten ze in Oekraïne vanwege de ramp met vlucht MH17. Adjudant Fred was lid van het Landelijk Team Forensische Opsporing. Wachtmeester Paul Valentijn en kapitein Mark van de Greijn maakten deel uit van de repatriëringmissie. Mark was pelotonscommandant. Paul richtte zich met name op het zoeken. "Ik moest thuis snel afscheid nemen."
‘Ik wist niet meer welke dag het was’
Hij was als lid van het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) na de vliegramp met de MH17 als een van de eerste ter plaatste in Oekraïne. Adjudant Fred bezocht met een select gezelschap als eerste de crash site. Hij inspecteerde de trein met lichamen en reisde met diezelfde trein naar Charkov. Ook vloog hij mee met de Australische C17 de eerste kisten met stoffelijke overschotten terug naar Nederland en vervulde hij in Nederland diverse forensische opsporingstaken.
“Toen ik hoorde over de crash met de MH17 heb ik zelf contact opgenomen met het LTFO”, begint Fred zijn verhaal. Omdat de vertrekplaats Amsterdam was, ging hij er vanuit dat er veel Nederlanders betrokken waren bij de ramp. Zijn vermoeden wordt bevestigd. Vanaf dan gaat het snel. “Het LFTO belde dat ik de dag na de ramp met collega’s van de politie naar Oekraïne zou vertrekken. Minimaal voor 5 dagen, maximaal 2 weken. Ik moest thuis snel afscheid nemen.”
"Een tsunami in een missiegebied”, zo omschrijft Fred de situatie die hij in Oekraïne aantreft voor zichzelf. Hij refereert daarmee aan de ramp in Zuidoost-Azië in 2004. “Daar heb ik destijds op een veilige manier mijn forensische werk kunnen doen in een rampgebied. Dit is een oorlogsgebied en dat maakt het een stuk complexer. Ik heb daarom veel profijt gehad van mijn ervaringen tijdens eerdere uitzendingen, zoals het contact met gewapende militairen en veel stoffelijke overschotten.”
Fred beleeft een aantal lange en zeer hectische dagen in Oost-Europa. “Zeer stressvol. Ik wist soms niet eens meer welke dag het was. Je moet een knop om kunnen zetten”, vertelt Fred. “2 weken voor de crash, vloog ikzelf met de MH17. Het komt dan wel heel dichtbij. Maar aan de andere kant, het blijft je werk. Ik sta er redelijk klinisch in, ben wel wat gewend. Forensische opsporing is mijn werk, ik ben door de jaren heen gegroeid in deze ‘narigheid’, maar helemaal koud laat het je nooit.”
‘Met geen pen te beschrijven’
Wachtmeester Paul Valentijn loopt naar de eetzaal in Soledar. Lokale vrouwen dienen het eten op voor de leden van de repatriëringmissie. Valentijn komt net uit het konvooi dat de onderzoekers een half uur geleden afzette op de vooruitgeschoven post in het Oost-Oekraïense dorpje Soledar. “Ik richt me puur op zoeken”, vertelt Paul. “Gelukkig werken we goed samen met collega’s van het Landelijk Team Forensische Opsporing en de Australische politie. De Australiërs hebben een systeem waarmee we door middel van GPS selectief kunnen zoeken op vooraf verkende locaties. Plekken waarvan we vrij zeker weten dat we resultaten boeken.”
“Het duurde vandaag daarom niet lang voordat we de eerste stille getuigen van de ramp vonden”, vervolgt Paul. “Een losse pagina uit een Nederlands boek, kinderschoentjes en een los briefje van 50 euro. Echt bizar om dat middenin een bos in Oekraïne te vinden.” Na een half uur zoeken kreeg het team van Paul bericht van de commandopost: "Omdraaien". Via een bospaadje kwamen twee gewapende separatisten het team tegemoet. Het was duidelijk dat ze niet wilden dat er in die sector zou worden gezocht. Het team kreeg een ander gebied toegewezen. “Onder begeleiding van een separatist doorkruisten we eerst een boscomplex en vervolgens een groot weiland. Het was bijna 40 graden, de zon brandde fel dus het was best zwaar. Wrakstukken, kleding, een doosje Nederlandse pasteitjes, we kwamen van alles tegen. Overal lagen persoonlijke eigendommen.”
Om die persoonlijke eigendommen gaat het onder andere: “We zoeken naar spullen die we kunnen herleiden naar de slachtoffers. Denk bijvoorbeeld aan paspoorten, portemonnees en creditcards. Ik ben trots dat ik dit werk mag doen. Tot nu toe ben ik er vrij nuchter onder, maar dat verandert als je nadenkt over wat er is gebeurd. Met geen pen te beschrijven. Daarvoor moet je echt ter plaatse zijn geweest.”
‘De hele stemming sloeg om’
“Het is een bijzondere tijd geweest”, vertelt pelotonscommandant kapitein Mark van de Greijn op de dag dat de missie wordt gestaakt. Hij zit op de trap van het gebouw waar de staf huist en de operatie wordt aangestuurd. Oekraïense vlaggen wapperen in de wind op het balkon, geflankeerd door een Nederlands satellietsysteem. “Mijn Bijstandseenheid heeft veel verschillende taken uitgevoerd. Collega’s hebben op de crash site naar stoffelijke resten gezocht. Daarnaast hebben we de transporten begeleid van Charkov naar de post in Soledar. We hebben dat naar volle tevredenheid van de mensen hier gedaan. Dat vertellen onze internationale collega’s en de collega’s van andere defensieonderdelen me ook. Hier zit een pelotonscommandant die oprecht hartstikke trots is op zijn mensen.”
“Een hoop is hier onzeker. De situatie verandert elk half uur”, zegt Mark. “Een goed voorbeeld is het konvooi naar Soledar, waarvan ik transportcommandant was. Uiteraard is er wel een verkenning op deze locatie geweest. Maar als je hier dan daadwerkelijk aankomt, begint het planningsproces pas echt. Mensen moeten niet alleen eten, drinken en slapen, maar ook de mogelijkheid hebben om te douchen als ze uit het veld komen. Om alles te regelen moesten de stafleden elkaar maximaal helpen om de klus te klaren.”
Zijn bezoek aan de crash site zal Mark de rest van zijn leven bijblijven. “Dat vond ik ontzettend bijzonder”, verklaart hij. “Het moment dat je daar aankomt, slaat de hele stemming om. Het gedrag van collega’s wordt anders. Men wordt serieus, beseffende wat er is gebeurd. Eerst zie je kleine onderdeeltjes van het vliegtuig, maar later vind je complete vliegtuigstoelen. Samen met een tolk sprak ik ook met de lokale bevolking. Die mensen vertelden me precies wat er gebeurd is en wat voor impact de hele situatie op hen heeft. Het is bijzonder om dat van de locals te horen. Het is natuurlijk wereldnieuws, maar niet iedereen realiseert zich dat de ramp ook invloed heeft op alle dorpjes in de buurt. Ik heb zelf ook waardevolle spullen gevonden zoals documenten waar een naam op stond. Vondsten die iets kunnen bijdragen aan het rouwproces van de nabestaanden. Dat doet iets met je. Zie je ineens het slippertje van een kind. Ik ben zelf vader. Soms liep ik echt rond met kippenvel…”
