Stel een doel en geef ruimte en verantwoordelijkheid

Symposium over leiderschap biedt antwoorden op vragen

Wat is leiderschap? Wat kenmerkt goed leiderschap binnen het Korps Mariniers? Hoe werkt dat buiten de militaire setting? Een rijtje sprekers en een zaal vol (oud-)mariniers en andere belangstellenden zochten begin deze maand naar de antwoorden. Dat gebeurde onder leiding van dagvoorzitter Eva Brouwer tijdens het symposium ‘Leiderschap sinds 1665’. “Stop met mensen te vertellen wat ze moeten doen.”

“Het individu kan veel, maar het team kan alles”, zo brandt professor Daan van Knippenberg los. Volgens de hoogleraar Organizational Behaviour aan de Rotterdam School of Management begint goed leiderschap team met het stellen van een doel. “Het is vervolgens de rol van de leider om mensen te inspireren om proactief bij te dragen aan het realiseren van het doel. In de civiele omgeving staat vaak het eigenbelang voorop. Dan is waardegedreven leiderschap nodig; dit leidt tot het nastreven van een zelfoverstijgend belang. Het Korps Mariniers is zeer expliciet in het uitdragen van de waarden: verbondenheid, kracht en toewijding.” Het maken van een vertaalslag naar de burgermaatschappij vindt hij niet eenvoudig. Juist ook omdat kwaliteiten worden ontwikkeld onder extreme omstandigheden, die buiten Defensie niet voorkomen. ‘Meer leveren met minder mensen’ is een uitdaging die de militair graag aangaat. “Dan worden de mensen namelijk belangrijker”, slaat de professor de spijker op de kop. 

Geen grote ego’s

Pieter van Oord van de bagger- en offshore-gigant Van Oord heeft vroeger geleerd dat een manager moet inspireren, motiveren en corrigeren. Daarmee is iemand nog geen goed leider, aldus de man die aan het hoofd staat van het familiebedrijf, bekend van de bouw van de Palmeilanden in Dubai. “Een goede leider moet uiteraard een goede manager zijn, maar ook empathisch. Daarnaast moet deze kunnen luisteren, relativeren en beschikken over humor en vooral: interesse in mensen. Echte leiders zijn ook geen grote ego’s. Mijn advies: blijf niet achter je bureau zitten, maar ga ook naar Noord-Siberië of Koeweit als je mensen bij temperaturen ver onder of boven nul aan het werk zijn.” Door zijn werk in meer dan 50 landen met mensen van ruim 70 nationaliteiten heeft Van Oord wel geleerd dat er geen uniforme leiderschapsstijl garant staat voor succes. “Je moet je stijl aanpassen aan een land of cultuur; bedenk altijd goed hoe je mensen aanspreekt.”

Hoogste doel

In de aansluitende panelbijeenkomst laat dagvoorzitter Brouwer 4 mensen aan het woord van divers pluimage. Generaal-majoor der mariniers b.d. Frank van Kappen, oud-marinier en drager van het Bronzen Kruis Wim Elgers, oud-mountain leader Jelle Staleman en Anja de Bruin, de districtschef van de Rotterdamse politie. Elgers houdt een emotioneel betoog over leiderschap in de praktijk, gebaseerd op zijn gevechtservaring in Nieuw-Guinea. Van Kappen is aansluitend cryptisch over teamprestaties: “Als je een sterk en zwak been hebt, moet je niet op het zwakke leunen. Hoe vang je zulke zwakte op in het team? Het gaat dan om onderling vertrouwen. Het belangrijkste daarbij blijft: de groep moet overleven.” 

Wat dat laatste betreft, nam Staleman ooit een zware beslissing. Tijdens de beklimming van de 8.611 meter hoge K2 op de grens van China en Pakistan keerde hij dicht onder de top om, omdat het weer omsloeg. Niet de top halen, maar veilig beneden komen van een berg (waar 13 % van alle klimmers omkomt) was zijn hoogste doel. “Hier was moed voor nodig”, stelt Van Kappen. Ook De Bruin erkent de waardegedrevenheid in de beslissing. Ze neemt het verhaal ten voorbeeld: “Bij de politie moeten wij meer waardegedreven gaan werken; nu hebben we teveel last van regels en protocollen.”

Consequenties dragen

Vanuit een hele andere optiek en ervaring belicht oud-minister van Buitenlandse Zaken Bernard Bot het thema van de dag. Eén ding weet hij wel over leiderschap in combinatie met het Korps Mariniers: “Leiderschap is een element in het DNA van de marinier; hij wordt er op geselecteerd”. Leiderschap in de politiek vraagt volgens de oud-bewindsman om moed en visie. “Én afgaan op je morele kompas!", voegt hij eraan toe. “Je moet rationeel handelen, maar je ook afvragen: is het wel goed wat ik doe? Ooit hebben we Arjan Erkel van Artsen zonder Grenzen vrijgekocht met geld dat we voorschoten aan AzG. Wij onderhandelen als Nederland namelijk niet met terroristen. Toch wilde ik niet dat hij dood in een greppel zou worden teruggevonden.” Het geld kwam bij de ontvoerders terecht via een oud-KGB-officier. Dat was een groot risico, maar kon niet anders, aldus Bot. “Het is eigenlijk net als bij de mariniers: geen overwinning zonder risico. Je hebt een visie, bent bereid om door te zetten én om de consequenties daarvan te dragen. Daar draait leiderschap voor mij om.”

Denk in ‘wij’, niet ‘zij’

Klap op de vuurpijl vormt deze middag ten slotte het verhaal van de Amerikaanse oud-onderzeebootcommandant David Marquet en auteur van ‘Turn the Ship Around’. Hij zou ooit commandant worden van USS Olympia, maar kreeg last minute het commando over de Santa Fe; een compleet andere boot met een bemanning met een slechte reputatie. Marquet moest de boot leren kennen en het moraal zien op te vijzelen. Dat lukte wonderwel door juist niet de baas te spelen. Hij maakte van zijn achterstand een voorsprong. Zijn motto nu: ‘Stop met mensen te vertellen wat ze moeten doen’. “Je moet niet willen dat mensen vragen: ‘Mag ik…?. Verwacht van ze dat ze zeggen: ‘Ik ben van plan om…’ Leg de verantwoordelijkheid lager in de organisatie. Leiders die controle uit handen geven, creëren leiders.” Een gedachte die ook binnen het Korps Mariniers vruchten afwerpt. “In plaats van met 1 denker (de commandant) en 135 volgers (de bemanning) voer de Santa Fe met 136 denkers. Mijn advies: denk ziet in ‘zij’, maar in ‘wij’; dat is leiderschap en leidt tot goed teamwork!”