NH90-boordheli Van Amstel jaagt in Oostzee op onderzeeboten
Boven de kille, drukbevaren wateren van de Oostzee draait de Nederlandse NH90 van multipurpose-fregat Zr.Ms. Van Amstel overuren. Tijdens de NAVO-oefening Playbook Merlin 2025 traint de maritieme gevechtshelikopter het opsporen van vijandelijke onderzeeboten. De bemanning en boordvliegploeg vertellen hoe zij werken aan de bescherming van het vlootverband én aan het vergroten van NAVO’s paraatheid.
Tekst: luitenant ter zee 2OC (SD) Djenna Perreijn |Foto’s: sergeant Sjoerd Hilckmann
‘Opsporen, volgen en zo nodig een torpedo afschieten’
De bestrijding van onderzeeboten, anti-Submarine warfare (ASW), is de kerntaak van de NH90 van 860 Squadron. De maritieme gevechtshelikopter is – mede – voor die taak ontworpen. “We kunnen in korte tijd grote stukken zee afzoeken”, vertelt sergeant Operationele Dienst Jolien (36), sensoroperator van de NH90. Achterin de cabine bedient zij een brede set sensoren: radar, dipping sonar, sonarboeien en daglicht- en warmtecamera. “Samen vormen ze de gereedschapskist waarmee we onderzeeërs kunnen opsporen en volgen. Zo nodig schieten we een torpedo af om de boot uit te schakelen.”
Voor de kust van Zweden vliegt de NH90 twee keer per dag. “De samenwerking met dit nieuwe NAVO-lid gaat heel goed”, vertelt luitenant ter zee 1 Wouter, Subject Matter Expert Air van het Maritime Warfare Centre in Den Helder. “De Zweden werken hard om zich de NAVO-processen eigen te maken. Communicatie is hierbij het allerbelangrijkste. Dezelfde procedures hanteren is het smeermiddel van een goede samenwerking.”
Verrassingseffect
De helikopter beschermt het hele Standing NATO Maritime Group 1 (SNMG1)-vlootverband (zie kader hieronder). Dat vraagt elke dag veel voorbereiding: het toestel gereedstellen, alle sensoren controleren en materialen als persoonlijke uitrusting, reserveonderdelen en sensoren klaarleggen. Eenmaal in de lucht bepaalt de Tactical Coördinator (TACCO) de tactische inzet van de helikopter. Jolien: “Ik overleg met hem hoe we de sensoren inzetten. Soms zetten we veel in, soms juist niets. Als een onderzeeboot niet weet dat we er zijn, kan het verrassingseffect in ons voordeel werken.”
Parate taakgroep
Zr.Ms. Van Amstel is tijdens Playbook Merlin het vlaggenschip van SNMG1. Nederland voert dit jaar het commando over dit permanente vlootverband van de NAVO, dat bestaat uit fregatten van tal van bondgenoten, in wisselende samenstellingen. De groep schepen oefent en voert patrouilles en aanwezigheidstaken uit in het Noord-Atlantisch zeegebied, de Noordzee en de Oostzee. Het vlootverband is er voor afschrikking en het bewaken en handhaven van de veiligheid op zee. Bij dreiging of crisis kan het vlootverband bovendien direct opschalen en worden ingezet. Onder leiding van commandeur Arjen Warnaar opereert de internationale staf vanaf het Nederlandse vlaggenschip. De Van Amstel is dit jaar het vierde Nederlandse schip dat die rol vervult.
Een continu gevecht tegen zout en vocht
Sleutelen
Sinds de Russische inval in Oekraïne behoren ASW-taken tot Hoofdtaak 1. Met oefeningen als Dynamic Monoose en Riptide (Noorwegen), Polaris en Squale (Frankrijk) en nu Playbook Merlin, houden de vlieg- en onderhoudsploegen van de boordhelikopter hun skills op peil. Wouter: “De kracht van de NH90 is dat het een verlengstuk van het schip is. Het kan op afstand zoeken naar onderzeeboten. Zo voorkomt de helikopterbemanning dat een onderzeeboot een dreiging vormt voor een schip of taakgroep. Idealiter zijn onze sensoren complementair aan die van het schip; dan bereiken we het beste operationele effect. Als het moet kunnen we binnen een kwartier wegvliegen, mits we met een ingewerkte bemanning werken en het toestel klaarstaat op het helikopterdek.”
Dat laatste is niet mogelijk zonder de boordvliegploeg, die een continu gevecht voert tegen zout en vocht. “Dat vraagt om extra onderhoud”, vertelt sergeant Lubbert, onderhoudsmonteur van de NH90. “Het toestel heeft geregeld kleine storingen. We zijn maar met een klein team aan boord om de NH90 operationeel te houden. Er is hier weinig ruimte voor mensen en materialen. Als de heli een defect heeft, hebben we hier een grotere uitdaging dan op Maritiem Vliegkamp De Kooy. Dat is juist ook het leuke aan deze job: hierdoor krijgen we per functie meer bevoegdheden.”
Veiligheid boven alles
Als opstapper voelt Lubbert zich welkom aan boord: “Je maakt je bed op en noemt het thuis. Het bevalt me wel.” Toch is de boordvliegploeg op een marineschip altijd een ‘vreemde eend in de bijt’, stelt hij. Dat kan vliegdekofficier (VDO) Henk, de enige marinier aan boord, bevestigen. “Maar mij deert het niet, ik heb al zoveel gevaren.” Henk noemt vliegen ‘topsport’. “De Van Amstel is een van de kleinste platformen binnen de marine waarop je met een NH90 kunt landen en is bovendien het minst goed verlicht. In het donker en met harde wind is dat voor de vlieger extreem uitdagend. Als de heli boven het dek hangt, ziet de vlieger amper iets. Dan ben ik zijn ogen.”
Daarnaast bewaakt Henk de veiligheid op het helikopterdek, communiceert hij met de brug en de commandocentrale en zorgt hij dat er geen onverwachte manoeuvres van het schip plaatsvinden. “Als iedereen tevreden is, ben ik dat soms nog niet”, zegt hij lachend. “Ik ben de advocaat van de duivel; heel kritisch op veiligheid. Ondanks de grote ambities van de vliegende crew om meer en verder te vliegen, moet ik zorgen dat we binnen de operationele limieten blijven.”
In de Oostzee zijn de omstandigheden uitdagender
Prioriteit
Playbook Merlin betekent meer dan een helikopter die op onderzeeboten jaagt. In de oefening zet de NAVO haar volledige maritieme spectrum in. Gastland Zweden nodigde onderzeeboten, fregatten, helikopters en patrouillevliegtuigen uit Duitsland, Frankrijk, Nederland en de Verenigde Staten uit om te komen oefenen. Onderzeebootbestrijding wordt meestal beoefend op de Noord-Atlantische Oceaan en in de Noordzee. In de Oostzee zijn de omstandigheden uitdagender. De zee is ondieper, zoeter en er zijn veel lagen, met grote temperatuurverschillen. Al die factoren hebben effect op de akoestische signalen die de NH90 kan opvangen.
Afhankelijk van het weer veranderen die akoestische omstandigheden ook nog eens snel. Dit alles maakt het meten met de sonar lastiger. “De Zweden hebben veel kennis over dit gebied”, weet het Hoofd Operationele Dienst van de Van Amstel, luitenant ter zee 1 Remy. “Door meer samen te werken wordt deze informatie gedeeld. De NAVO wil dat we onder alle omstandigheden kunnen werken. Deze oefening stond dan ook hoog op de prioriteitenlijst.”
