Vederlicht Zwaargewicht

Onvertelde verhalen uit 45 jaar F-16-geschiedenis

In Vederlicht Zwaargewicht wordt teruggeblikt op 45 jaar trouwe dienst van de F-16. Het jachtvliegtuig heeft niet alleen geschiedenis geschreven in Nederland, ook wereldwijd speelde het een cruciale rol in tal van missies. De verhalen daarover maakten diepe indruk op de schrijvers en dat is terug te zien in het boek van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH).

Tekst: luitenant ter zee 2 OC Djenna Perreijn | Foto’s: Hans Roggen

In 2003 pitchte luchtvaartjournalist en -fotograaf Frank Visser het idee al bij de luchtmacht: als de F-16 straks uit de dienst is, moet dit hét boek zijn. Een boek dat in driehonderd pagina’s zo volledig mogelijk de roemrijke geschiedenis beslaat. Dat zijn echtgenoot nog bij hem is mag naar eigen zeggen ‘een wonder’ heten, want inmiddels is het viertal auteurs – Visser en drie NIMH’ers – twintig jaar en bijna vijfhonderd pagina’s verder. “Het was een monsterklus en een aanslag op mijn vrije tijd, maar bij het eindresultaat voel ik heel veel voldoening.”

Kippenvel

Ook Erwin van Loo en de collega-schrijvers Quirijn van der Vegt en Rolf de Winter van het NIMH zijn niet alleen liefhebbers van militaire luchtvaart, als historici en wetenschappers konden ze de belangrijkste highs and lows uit de rijke geschiedenis kiezen. In tien hoofdstukken wordt inzet in de belangrijkste missiegebieden onder de loep genomen, maar ook ondersteunende diensten als opleidingen en materieel-logistiek. “Zonder bijvoorbeeld instructeurs, crew chiefs of monteurs gaat geen toestel de lucht in”, licht Van Loo toe. Niet bouten en moeren, maar mensen staan dus centraal in ‘Vederlicht Zwaargewicht’. “We merkten dat iedereen trots is dat ze met het apparaat werkten, dus praten ze er graag over. We hoefden niet te lobbyen, maar kregen overal alle medewerking. In het boek zie je dan ook zo weinig mogelijk foto’s van toestellen zónder mensen erbij.”

Het zijn die menselijke ervaringen die het meeste indruk maken op de makers. Visser: “Bronnen hielden het niet bij het bekende verhaal, maar vertelden heel openhartig; zoals generaal-majoor Johan van Deventer, die onder meer commandant van Air Task Force Middle East (ATF ME) was. Terwijl Nederlandse vliegers vanuit Jordanië missies uitvoerden boven Syrië en Irak, verspreidde ISIS een video hoe een Jordaanse piloot in een kooi levend werd verbrand. De beelden stonden nog altijd op zijn netvlies. Van Deventer bleef nuchter en professioneel, toch kreeg ik kippenvel toen hij er opnieuw over sprak. Bijvoorbeeld over de reacties van het thuisfront; geliefden maakten zich enorme zorgen over de veiligheid van de vliegers.”

Een hoger plan

Tot en met de bijdrage aan ATF ME in 2018 heeft het vliegtuig vanaf 1992 bijna zonder onderbreking aan uitzendingen deelgenomen. Van Loo: “Het toestel is als één van de belangrijkste wapensystemen van de krijgsmacht ontzettend lang meegegaan. Zijn veelzijdigheid en flexibiliteit komt in veel verhalen terug.” Door steeds te moderniseren wordt het één van de meest gevraagde toestellen tijdens internationale operaties. Vooral de Midlife Update die vanaf 1998 wordt doorgevoerd, is een enorme sprong voorwaarts. Daarna kan hij dag en nacht en onder vrijwel alle weersomstandigheden worden ingezet in elke rol; van luchtverdediging tot close air support. “Niet voor niets maken we in het boek de vergelijking met Lionel Messi: hij kan alles en speelt vaak een beslissende rol op het voetbalveld. Dat komt natuurlijk ook door de kwaliteit van onze vliegers. Ook door hen werden we in missiegebied heel serieus genomen door bijvoorbeeld de Amerikanen. Tijdens de Kosovo-oorlog stuurden ze ons op de belangrijkste missies.”

Visser en Van Loo hebben als liefhebbers dus niets dan lof voor het toestel. Hoewel ze in het boek ook terugkijken op dieptepunten uit de afgelopen 45 jaar. Van Loo: “Natuurlijk zijn dat de slachtoffers die vielen tijdens bombardementen, waaronder burgers. Verder lag in het begin, de jaren 80, het aantal crashes hoog. Het laatste ernstige ongeval is alweer heel lang geleden. De lessen zijn dan ook in bloed geschreven. De komst van de F-16 heeft de luchtmacht naar een hoger plan getild. Het is niet zo dat ze voor die tijd maar wat aanrommelden, maar het heeft ze ertoe aangezet om nóg professioneler te gaan werken. Daarbij denk ik onder meer aan goed opleiden, briefen en debriefen.”

Steeds mooier

De hoge inzetbaarheid was volgens de schrijvers het resultaat van teamwerk. Visser: In Afghanistan zag ik collega’s tot 02.00 uur ’s nachts doorwerken om een defect te verhelpen. De volgende dag konden ze weer vliegen. Dat maakte het toestel los bij mensen: één team, één taak.” Toch heeft ook Visser hier en daar wel een kritische noot. “De eerste keer dat ik ‘m zag dacht ik: ‘wat een lelijke kist’. Met alle aanpassingen en uitbreidingen in de bewapening is hij mooier geworden. Bij de F-35 heb ik nu hetzelfde gevoel, maar hij gaat vast aan me groeien.”

Tijdens het schrijfproces valt op hoe verweven het toestel is met de hele luchtmachtorganisatie. Van Loo: “Of je nu bij een munitiepark, verkeersleiding of brandweer kwam, hij raakte alle afdelingen.” Des te moeilijker om in het boek de focus op de hoofdlijn te bewaren. Het eindproduct moet immers ook nog te tillen zijn. “Sommige zaken, zoals inzet vanuit Jordanië en boven Kosovo, zijn zo belangrijk dat ze aparte studies verdienen. In dit boek kunnen we soms de diepte in, met ruimte voor details en mooie anekdotes.” Visser vult aan: “We kunnen niet elke vlieger noemen of verwijzen naar élke Red Flag-oefening. Maar door onze uitgebalanceerde keuzes denk ik dat het heel makkelijk wegleest. Niet alleen voor kenners of liefhebbers, maar voor een heel breed publiek.”

Voor het boek sprak het viertal met ontzettend veel luchtmachtcollega’s, ook b.d.’ers. Van Loo: “De waaier aan bronnen is enorm. We gebruikten archiefmateriaal, open bronnen; alles wat ook maar íets met de F-16 te maken had, bekeken we.” Daardoor staat het boek ook vol onbekendere verhalen én weten de auteurs beslag te leggen op niet eerder gepubliceerde foto’s. Ook een aantal illustraties voegt veel toe. “Onze cartograaf wist in een kaart heel precies uit te beelden hoe F-16’s tijdens de eerste nacht boven Kosovo opereerden. We mailden wel vijftig keer heen en weer met de betrokken vliegers; we vlogen iets naar links, iets naar rechts. Uiteindelijk is het resultaat top.”