F-35 vanaf nu waakhond in Nederlands luchtruim
Het einde van het tijdperk van de F-16, in september, komt nu écht snel naderbij. Twee Fighting Falcons vlogen eind maart vanaf Vliegbasis Volkel voor het laatst een missie van de Quick Reaction Alert (QRA). Het betrof weliswaar een oefening in plaats van de echte onderschepping van een (militair) vliegtuig, maar de gebeurtenis is en blijft gedenkwaardig. De F-16 vloog circa 43 jaar scramble-missies.
Tekst: Jack Oosthoek | Foto’s: sergeant-majoor Cristian Schrik
Aan de laatste QRA-missie met F-16 ’s kwamen geen toeters of bellen te pas. Wel weerklonk het gebruikelijke alarm, als altijd afkomstig van het Air Operations Control Sation (AOCS) Nieuw Milligen. Daarna kozen de vliegers met de gereedstaande kisten snel het luchtruim. “Komen scrambles normaal gesproken onverwacht, deze was gepland. We oefenden in een onderschepping”, blikt majoor-vlieger Nick terug. Hij is Plaatsvervangend Hoofd Operaties van 313 Squadron op Vliegbasis Volkel.
Samen met de Belgen
Sinds 2017 voert het CLSK QRA’s uit in samenwerking met de Belgische luchtmacht. Een efficiëntiemaatregel die voortvloeide uit de defensiebezuinigingen van de afgelopen decennia waarbij veel materieel en personeel van beide krijgsmachten werd geschrapt. Nick: “De QRA met de Belgen is ook een goed voorbeeld van militaire samenwerking in Europa.”
Heeft Nederland dienst, dan stuurt de gevechtsleiding van het Control and Reporting Center (CRC) van het AOCS de jachtvliegtuigen aan (zie afbeelding). Die komen dan ofwel van Leeuwarden, dan wel van Volkel. Tot 2005 draaide ook Vliegbasis Twenthe mee in deze cyclus.
‘De ‘signaalfunctie’ van de F-35 is sterker dan die van de F-16’
Grotere actieradius, betere sensoren
De rol van de F-16 in de QRA wordt vanzelfsprekend overgenomen door de F-35. Met de komst van dit type verandert niets aan de taak van de snel inzetbare eenheid: het bewaken en beschermen van het Nederlands grondgebied en luchtruim. De F-35 kan echter wel aanzienlijk meer dan zijn voorganger. “Dit hypermoderne platform maakt zaken makkelijker. Zijn actieradius is bijvoorbeeld groter en hij beschikt over aanzienlijk betere sensoren. De ‘signaalfunctie’ van de F-35 is sterker dan van de F-16. ‘Indringers pas op; weet waarmee je te maken krijgt’”, vertelt Nick.
‘Een scramble vergt fysiek en mentaal veel van een vlieger’
Rode knop
Aan het scenario van QRA-scrambles verandert evenmin wat. Net als bij de F-16 staan de F-35-vliegers 365 dagen per jaar, 24 uur per dag, paraat. Nick: ”Hoewel je constant bedacht bent op een scramble, komt die telkens toch onverwacht. Als ik slaap, liggen mijn kleren en staan mijn schoenen klaar. Mijn sokken houd ik in bed gewoon aan. Bij een alarm check je eerst de informatie en de legitimiteit ervan. Daarna wordt de ‘rode knop’ definitief ingedrukt. Crewchiefs gaan snel naar de shelters met vliegtuigen, de verkeerstoren wordt bemand, overal gaat verlichting aan. Bewaking en brandweer worden op de hoogte gesteld, vliegers rennen naar de gereedstaande vliegtuigen, door onze zware outfit een flinke klus. Doordat de systeemchecks al gedaan zijn, kunnen we snel de lucht in. Een scramble vergt fysiek en mentaal veel van een vlieger. De adrenaline stroomt door je lichaam, je probeert je hartslag onder controle te houden.”
‘Het ontbreken van radiocontact maakt een vlucht verdacht’
Verkeerde radiofrequentie
Hoewel het een aparte klus betreft, worden QRA-vliegers niet speciaal geselecteerd. Wel moet hij binnen het eigen squadron opgeleid zijn voor manoeuvres in slecht weer en voor nachtvliegen. “Je dient combat ready te zijn”, zegt Nick, al twintig jaar F-16-vlieger. Daarbij stond hij stand by voor – zacht uitgedrukt – legio QRA-missies. Hij onderschepte daarin vooral burgervliegtuigen die door het gebruik van een verkeerde radiofrequentie ‘anoniem’ door het Nederlands luchtruim vlogen. “Het ontbreken van radiocontact maakt zo’n vlucht verdacht. Na de scramble en toestemming van de luchtgevechtsleiding van het AOCS 'joinen’ wij het toestel, bij voorkeur aan de kant waar de gezagvoerder zit. Aangezien hij daarvoor getraind is, begrijpt hij onze actie meestal wel en kiest hij snel de juiste frequentie. Naderhand moet een airline verantwoording afleggen voor een onderschepping. Mogelijk volgt daaruit een berisping of vermaning voor de gezagvoerder. Hoe dan ook, over elke onderschepping volgt communicatie.”
‘De Russen maken foto’s van ons’
Dicht bij elkaar
Minstens even bijzondere herinneringen bewaart Nick aan een scramble op een Russische Tupolev Tu-95 Bear lange-afstandsbommenwerper. Het gevaarte vloog zonder diplomatieke toestemming door het Nederlands luchtruim. “We hingen dicht bij hem zodat de Russen merkten dat we ze aankonden. Als vliegers zwaaiden we naar elkaar, wat we nu overigens niet meer zouden doen. Ook maakten ze foto’s van ons. Nee, bij een onderschepping wordt niet geschoten omdat ons land met geen enkel land in oorlog verkeert. De QRA zorgt in het luchtruim juist voor veiligheid. Overigens hebben we enkele jaren terug met bevriende vliegers een Bear-club opgericht, het Bear Hunters Gilde. Een Tupolev 95 onderschept? Dan krijg je een speciale badge.”
Tot hun verbazing ontdekken de vliegers dat canopy, schietstoel en vlieger ontbreken
Vreemdste QRA-onderschepping tot nu toe
Kort voor de val van de Berlijnse Muur in 1989, beleeft de Quick Reaction Alert de tot nu toe vreemdste onderschepping uit zijn bestaan. Het begint op 4 juli op de basis Kolobrzeg in Polen waar een MiG-23M Flogger-B na de start problemen met zijn afterburner krijgt. Op slechts 150 meter hoogte besluit vlieger kolonel Nikolaj Skoerigin zijn schietstoel te gebruiken. De MiG blijkt echter niet zo kapot als de vlieger denkt, vliegt gewoon door en wordt zodoende een spookvliegtuig. Bij de nadering van het westerse luchtruim krijgt een E-3A AWACS van de NATO Airborne Early Warning Force hem op circa twaalf kilometer hoogte in het vizier, vliegend met een snelheid van circa 800 kilometer per uur.
Het (toen nog bestaande) Amerikaanse 32nd Tactical Fighter Squadron van Vliegbasis Soesterberg onderschept de MiG met twee F-15’s (foto onder) ter hoogte van het Duitse Rheine, vlakbij van de Nederlandse grens. Tot hun verbazing ontdekken de vliegers dat canopy, schietstoel en vlieger ontbreken. De F-15’s blijven de MiG volgen, maar grijpen niet in om te voorkomen dat brokstukken eventueel op bevolkte gebieden terechtkomen. Nadat de Flogger het Nederlandse luchtruim bij Enschede is binnengevlogen, zet hij via Noord-Brabant koers naar België. Het CRC Nieuw Milligen dat de MiG constant volgt, draagt zijn taak over aan de collega’s van het Belgische CRC Glons.
In de buurt van Gent begint de uitlaat van de MiG te roken en vliegt hij steeds langzamer. Het toestel crasht uiteindelijk in een boerderij bij Kortrijk, vlakbij de Franse grens, waarbij de 19-jarige Wim de Laere om het leven komt. Bron: Brandbox, Een halve eeuw Nederlandse gevechtsleiding.
