‘Lijkt alsof we terug zijn in Koude Oorlog’
De NAVO viert dit jaar haar 75ste verjaardag, maar door de oorlog in Oekraïne en de dreiging vanuit Rusland voelt het jubileum minder feestelijk. Luitenant-generaal Dick van Ingen blijft er stoïcijns onder. Als militair vertegenwoordiger van Nederland bij het bondgenootschap moet hij het hoofd ook wel koel houden. Voor hem en zijn collega’s is er in deze roerige tijd meer dan ooit een vitale taak weggelegd.
Tekst: Jack Oosthoek
Van Ingen werkt sinds de zomer van 2023 op het hoofdkwartier van de NAVO in Brussel. Als militair vertegenwoordiger namens de Commandant der Strijdkrachten, generaal Onno Eichelsheim is het bovenal een verantwoordelijke baan. Van Ingen vergadert onder meer twee keer per week in het hoogste militaire adviesorgaan van de alliantie, het 32-koppige militair comité. Op zijn beurt adviseert dit de Noord Atlantische Raad met als voorzitter de Nederlandse luitenant-admiraal Rob Bauer. Doel: NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg met raad en daad ter zijde staan.
‘Als de Russen Oekraïne veroveren, pikken ze Moldavië mogelijk ook in’
Russische agressie
Mede door de oorlog in Oekraïne loopt Van Ingen van hot naar her. Overleg, overleg, overleg… De focus van de NAVO is gericht op drie onderwerpen, legt hij uit. Met stip op 1 staat de gemeenschappelijke verdediging van het grondgebied, vastgelegd in het bekende Artikel 5: ‘een aanval op één is een aanval op allen’. Een andere focus is mondiaal crisismanagement, waarbij vooral terroristische dreiging de aandacht heeft. Als derde onderwerp helpt de NAVO bij de wederopbouw van Irak en zet zich in voor cooperative security. “Bij dat laatste helpen wij bijvoorbeeld mee om de defensie van Moldavië te versterken, wat te maken heeft met de Russische agressie. De Russen zitten al in de Russisch georiënteerde Moldavische streek Transnistrië. Hoe dit verder gaat, hangt af van de gebeurtenissen in Oekraïne. Als de Russen dat veroveren, pikken ze Moldavië mogelijk ook in. Dat mogen we althans niet uitsluiten.”
‘Het verbreken van de contacten veroorzaakte onvrede en wrevel’
Terrorisme en migratie
In deze meer dan ooit onzekere tijd speelt Nederland binnen de NAVO een verbindende rol door mensen en landen met verschillende belangen bij elkaar te brengen, vertelt Van Ingen. “Hoe gaan we bijvoorbeeld om met de genoemde strijd in Oekraïne? Voor de noordelijk en oostelijk gelegen landen geniet dat prioriteit; landen in Zuid-Europa richten zich meer op de dreiging vanuit het Midden-Oosten en Afrika. Denk aan terrorisme en migratie. Aan de NAVO de taak om de landen bij elkaar te houden. Vriendschappelijke banden zijn binnen het bondgenootschap belangrijk.”
Die waren er na de ineenstorting van het IJzeren Gordijn in 1989 ook met de Russen. Er kwam zelfs een partnerschap en maar liefst zeventig Russische officieren liepen rond op het NAVO-hoofdkwartier. In 1997 werd de voormalige Sovjet-Unie een Partnership for Peace-land. Na de val van de Krim in 2014 en het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, was het in 2022 ‘over, uit en sluiten’. Zelfs de NATO Russia Council verdween. Het verbreken van de contacten veroorzaakte in de Russische gelederen onvrede en wrevel, weet Van Ingen, toen nog ‘gewoon’ werkzaam bij het Commando Luchtstrijdkrachten in Nederland. “Ze uitten dit de media en gaven de NAVO overal de schuld van. Russen hebben een andere kijk op de wereld dan wij. Wij vinden vrijheid belangrijk, zij denken er anders over. Poetin voert zijn eigen agenda. Hij wil een groot Russisch rijk met hem als alleenheerser. Wanneer wij signalen afgeven dit ongewenst te vinden, luisteren de Russen niet. Er is ook geen formeel contact meer met hen.”
‘We moeten nieuwe verdedigingsplannen maken’
Koude Oorlog
Rusland komt ook terug bij het antwoord op de vraag waar de NAVO medio 2024 ‘staat’. Van Ingen: “We onderkennen twee dreigingen: Rusland en terroristische groeperingen. Wat het eerste betreft: het lijkt alsof we terug zijn in de Koude Oorlog. Net als toen versterken de Europese landen hun krijgsmachten om tegenwicht te bieden aan de Russische agressie. Met een geloofwaardige afschrikking laten we zien ‘de Rus’ tegen te houden. Dan zullen ze ons waarschijnlijk niet durven aanvallen. Doen ze dit wel, dan zijn we in staat om ons dankzij versterkte krijgsmachten te verdedigen. Maar deze opnieuw opbouwen, vergt na de bezuinigingen van de afgelopen jaren veel investeringen. Ook moeten we nieuwe verdedigingsplannen maken. Hoe versterk je je troepen aan de oostgrens? Hoe vervoer je die daar zo snel mogelijk naartoe? Welke extra eenheden zet je in? Hoe breng je gewonden terug naar Nederland? Op welke bases plaats je je vliegtuigen? Hoe regel je verkenningen met onbemande toestellen? We nemen de hele logistiek onder de loep. Het is al aardig duidelijk hoe alles eruit moet zien.”
In dat scenario speelt mee dat de grens met Rusland door het NAVO-lidmaatschap van Finland langer is geworden. “Nu dit land en Zweden na een langdurige periode van neutraliteit bij de NAVO horen, krijgen we er twee sterke legers bij. Beide landen zijn enorm bezig met hun NAVO-rol, iets waarvan onze luchtmacht kan leren. Zo zijn ze in staat openbare wegen als start- en landingsbanen te gebruiken. Nederland moet goed kijken hoe dat allemaal gaat; dat kan de kwetsbaarheid van onze luchtmacht beperken. Misschien moeten we gesloten bases weer activeren en nadenken over luchtmachtoperaties in crisistijd vanaf de luchthavens Eelde, Lelystad of Schiphol”, aldus Van Ingen.
‘Het is misplaatst om je in Nederland veilig te voelen voor de Russen’
Steeds meer begrip
Een ander verschil met Finland en Zweden is, vervolgt hij, de grote betrokkenheid van hun bevolking bij vraagstukken over vrede en veiligheid. Begrijpelijk, ze liggen dicht bij Rusland of grenzen er aan. In ons land staat dit denken op een lager pitje, zegt Van Ingen. “Aan de andere kant krijgt de Nederlandse bevolking vanwege de toenemende dreiging vanuit Rusland steeds meer begrip voor genoemde kwesties. Al denken veel mensen nog steeds: ‘We liggen ver weg en zijn veilig’. Onterecht. De dreiging komt ook door bijvoorbeeld cyber- en hybride-aanvallen. Het is misplaatst om je in Nederland veilig te voelen voor de Russen.”
Ter versterking van de NAVO-oostflank oefenen in juni Nederlandse Patriot-eenheden in NAVO-partnerland Litouwen, dat deze luchtafweersystemen zelf niet heeft. En dat terwijl het Grondgebonden Luchtverdedigingscommando, thuishaven van de Patriots, al zoveel werk aan de winkel heeft en door de bezuinigingen kleiner is geworden. Zo traint de eenheid momenteel Oekraïense operators en voert het systeemmodificaties door. Om nog maar te zwijgen van de vele oefeningen die op de kalender staan. Toch adviseerde Van Ingen ‘Den Haag’ om ‘ja’ te zeggen tegen het Litouwse verzoek. “Ik verwacht dat Oost-Europese landen voor oefeningen vaker een beroep zullen doen op de NAVO-partners. Grote landen als Roemenië hebben de Patriots al, kleine landen als Estland, Letland en Litouwen niet.”
“Minimaal twee procent van hun bruto nationaal product investeren”
Garanderen
Door de bezuinigingen van de afgelopen decennia zullen echter niet alle NAVO-landen de verzoeken om militaire steun kunnen honoreren. Er is echter ook licht aan de horizon. Zo toont Van Ingen zich ingenomen met de investering van Nederland in de F-35. “Nu is het tijd om te werken aan bewapening ‘op lange afstand’. Die is bedoeld om vitale locaties achter een frontlijn aan te vallen zodat de vijand essentiële plekken aan dat front niet kan versterken. De NAVO-generaal hoopt ook op investeringen in infrastructuur. “Natuurlijk, dit kost allemaal veel geld. Reden ook waarom de NAVO haar bondgenoten vraagt om minimaal twee procent van hun bruto nationaal product te investeren in hun krijgsmacht. Alleen zo kun je de bevolking een tamelijk veilige en vredige toekomst garanderen.”
