Zeven kandidaat-astronauten volgden centrifugetraining bij het Centrum voor Mens en Luchtvaart
Elke luchtvarende van de Koninklijke Luchtmacht krijgt er mee te maken: de centrifuge voor G-krachten van het Centrum voor Mens en Luchtvaart (CML) in Soesterberg. Halverwege november was het de beurt aan zeven bijzondere gasten, allemaal kandidaat-astronauten van de European Space Agency (ESA). Omdat ze over een paar jaar waarschijnlijk de ruimte in gaan, maakten ze nu voor het eerst kennis met extreme G-krachten. “Het is alsof je dronken uit een achtbaan stapt”, zegt de Brit John McFall na afloop.
Tekst: kapitein Joris van Duin | Foto’s: sergeant Gregory Fréni
“10, 9, 8…” In het Engels telt kapitein Hans Wittenberg af, tot Sophie Adenot het maximum aan G-krachten van vandaag bereikt. Aan de andere kant van de lijn telt de Franse aspirant-astronaute in stilte mee. Gespannen wacht ze tot de G-krachten omhoog schieten. “3, 2, 1…”
En daar gaat ze. Steeds sneller draait de cabine rondjes in de centrifugeruimte, tot Adenot wordt blootgesteld aan een maximum van 6G. Haar gezicht vervormt. Een woord uitbrengen lukt nog net. Met deze kracht voelt het alsof er een olifant op je borst zit. Ademhalen is lastiger en de hartslag versnelt. Wittenberg, hoofd vliegerfysiologie bij het CML, vraagt of ze haar handen kan optillen. Dat gaat moeizaam. Door de G-krachten lijkt het alsof een magneet haar armen naar beneden trekt.
‘We creëren hier een bijzondere situatie’
Een kwartier later wordt Adenot voorzichtig uit de cabine geholpen. Ze voelt zich wat ‘dizzy’ en heeft begeleiding nodig om zich in een stoel te nestelen en later de trap op te lopen. Een volstrekt normale reactie van het lichaam, weet Wittenberg. “We creëren hier een bijzondere situatie, waaraan zij moet wennen. Dat doen we hier normaal gesproken met jachtvliegers, maar nu dus met astronauten.”
20.000 sollicitanten
De zeven kandidaten-astronauten van ESA zijn geselecteerd uit ruim twintigduizend sollicitanten en kwamen als beste uit allerlei screenings. In april 2024 ronden zij de basisopleiding tot astronaut af. Daarna kunnen ze worden geselecteerd voor hun eerste ruimtemissie naar bijvoorbeeld het International Space Station (ISS) of zelfs de maan. Maar voor het zover is, moeten ze kennis maken met G-krachten.
Zo werkt de centrifuge
• In de centrifuge draait een cabine vliegensvlug rondjes.
• Zo ervaart men extreme G-krachten, tot 9G.
• De huidige is in de jaren tachtig gebouwd. Er zijn plannen voor een nieuwe versie.
• Met de nieuwe gaat de G-kracht sneller van 1 naar 9G, vergelijkbaar met de manoeuvres die een F-35 maakt.
Kennisuitwisseling
Van centrifuges zoals die in Soesterberg zijn er wereldwijd slechts enkele. Voor het CML is de ontvangst van de groep ESA-astronauten een primeur. Al ligt die koppeling volgens kolonel Ted Meeuwsen meer voor de hand dan je misschien zou verwachten. Hij is commandant van het CML.
“Er zijn veel dwarsverbanden tussen de luchtmacht en de ruimtevaart. Op deze manier kunnen we kennis uitwisselen en van elkaar leren. Dat is belangrijk voor de gezondheid, veiligheid en inzetbaarheid van ons luchtvarend personeel”, zegt hij. “We werken ook al jaren samen met NASA op het gebied van training en wetenschappelijk onderzoek. Het feit dat ESA bij ons komt, bevestigt dat we goed staan aangeschreven.”
Spin in het web van dit contact is Maybritt Kuypers. Zij is als flight surgeon bij de ESA: de lijfarts van astronauten. En daarbij werkt ze ook als vliegerarts bij het CML.
Ruimtewandeling
Kuypers begeleidde afgelopen jaren meerdere Europese astronauten, zoals Samantha Christoforetti. Zij is de eerste Europese vrouw die een ruimtewandeling maakte en commandant werd van het ISS. Volgens Kuypers biedt deze centrifugetraining een unieke kans voor de Koninklijke Luchtmacht en ESA. “Zo krijgt de luchtmacht inzicht in G-profielen, die specifiek zijn voor de ruimtevaart”, zegt ze. “En ESA-astronauten maken voor het eerst kennis met G-krachten op Europese bodem, relatief dichtbij hun trainingscentrum in Keulen.”
Om de klas ruimtevaarders te ontvangen, moest de centrifugecabine wel een kleine metamorfose ondergaan. De stoel is 90 graden gekanteld, zoals in een ruimtecapsule, omdat astronauten liggend op hun rug opstijgen. Hierdoor werken de G-krachten anders op hun lichaam dan op die van jachtvliegers.
Die moeten, rechtop zittend, een specifieke ademhalings- en spierspanningstechniek gebruiken om niet buiten bewustzijn te raken. Met die techniek, strainen genoemd, voorkomen ze dat het bloed als het ware van je hoofd naar beneden wordt geduwd. Ook dit trainen ze in de centrifuge.
Centrum voor Mens en Luchtvaart
• Het CML zorgt ervoor dat militair-luchtvarenden fysiek en mentaal klaar zijn voor inzet.
• Bij het CML volgen vliegers trainingen, zoals in de centrifuge voor G-krachten, herkenning van hypoxie in de hypobare kamer en desoriëntatietrainingen.
• Het CML is als internationaal kennis- en expertisecentrum toonaangevend op het gebied van menselijk presteren in de lucht- en ruimtevaart.
‘Ze hoeven zich niet schrap te zetten en raken niet buiten bewustzijn’
G-piek ervaren
“Het is dan mijn taak om vliegers te trainen en hen bij de les te houden”, zegt kapitein Wittenberg. Dat is met de astronauten niet het geval. “Zij hoeven nu eigenlijk alleen maar te liggen en te ervaren wat er met hun lichaam gebeurt. Ze hoeven zich niet schrap te zetten en raken niet buiten bewustzijn. Dat komt door die andere houding. Eigenlijk vertel ik nu alleen maar wat er gaat komen.”
Dat blijkt wel in de controlekamer, waar Kuypers en hij zitten. “Are you ok?”, vraagt Wittenberg via een geluidsverbinding. Op videoschermen houden ze kandidaten nauwlettend in de gaten: via een camera in de cabine zien ze de gezichten van de astronauten. Op andere monitoren komen de hartslag en saturatie (hoeveelheid zuurstof in het bloed, red.) van de ruimtevaarders in spe voorbij. Zo zien ze hoe de astronauten zich voelen en wat een G-piek met hun lichaam doet.
Beenprothese losschroeven
Als laatste is de Brit John McFall aan de beurt. Bijzonder is dat ESA hem als eerste astronaut met een lichamelijke beperking selecteerde. Daar is pas iets van te zien als hij in de centrifugecabine stapt en zijn linker broekspijp oprolt. Alsof het de normaalste zaak van de wereld is, schroeft McFall zijn beenprothese vliegensvlug los.
Na zijn trainingsrondes maakt hij die net zo rap weer vast. Het effect van G-krachten op hem is niet anders dan bij zijn zes collega’s. Lachend - en een beetje wiebelig - zegt hij: “Het is alsof je dronken uit een achtbaan stapt.” Op naar de volgende training!
