Tekst Jopke Rozenberg-van Lisdonk
Foto sergeant-majoor Gerben van Es
‘Netwerken vormen, faciliteren en coördineren’
Een aantal jaar geleden begonnen ze als kleine experimentele ‘clubjes’, maar inmiddels zijn de specialisten van cyber, data science en robotics niet meer weg te denken. En dat moeten we ook niet willen als we relevant willen blijven op het strijdtoneel, volgens de defensietop. Verandermanager kolonel Linda de Looper coördineert de digitale transformatie binnen de luchtmacht. Een mooie uitdagende klus, zoals ze het zelf noemt. Ze vertelt graag hoe ze die aanpakt.
Afgelopen januari begon Linda de Looper met haar opdracht. De eerste maanden bestonden uit: beeldvormen, mensen leren kennen en relaties opbouwen in het voor haar relatief nieuwe werkveld. Corona maakte dat wel lastig, ze leerde de meesten kennen via beeldbellen. “In juni ben ik samen met de Directie Operaties gestart met verschillende ‘deep dives’ om erachter te komen wat we eigenlijk allemaal aan sensoren op onze wapensystemen hebben en hoe we daar beter gebruik van kunnen maken,” vertelt de kolonel. Het doel daarvan is effectiever kunnen zijn tijdens een operatie (track #2, zie kader). Na de zomer startte de verandermanager met het inventariseren van de verschillende initiatieven en ideeën die op de onderdelen en in de staf al plaatsvonden in de ondersteunende en besturende processen (track #3, zie kader).
‘Inzicht krijgen op welk punt we in de digitaliseringsslag staan’
“Ook de knelpunten die worden ervaren heb ik in deze stap meegenomen. In dat kader zit ik veelal met een bonte mix mensen om de tafel: informatiemanagers, IT’ers, robotontwikkelaars, data scientists, bedrijfsvoeringsspecialisten, mensen uit het operationele domein, maar ook collega’s uit ‘de lijn’ die van bepaalde processen hinder ondervinden. Zij kunnen de organisatie en elkaar helpen om inzicht te krijgen op welk punt we in de digitaliseringsslag staan.”
Digitaliseren: waar begin je?
Opknippen en behapbaar maken, is stap één. En dat kan op wel honderd manieren, volgens De Looper. De luchtmacht formuleerde hiervoor vier tracks:
- Beleid & bestuur: formuleren van beleid, kaders en kwaliteitseisen waaraan de digitale informatie, organisatie en technologie moet voldoen.
- Het slagveld: bepalen hoe de luchtmacht informatiegestuurd kan (en wil) optreden met haar wapensystemen. Dit gaat om het optimaal gebruikmaken van de (nieuwe) wapensystemen, dus zo efficiënt en veilig mogelijk data kunnen uploaden en downloaden. Daarmee maak je de situational awareness zo groot mogelijk, waardoor de besluitvormingsloop tijdens een operatie sneller en beter wordt.
- Bedrijfsvoering: ondersteunende en besturende processen zoveel mogelijk digitaliseren met onder meer data science en software robotics toepassingen waar kan. Denk daarbij aan een onderhoudsplanning, dashboards om te meten hoe de organisatie ervoor staat en het bijhouden van currencies in het kader van de Militaire Luchtvaart Eisen.
- Organiseren: invullen van de randvoorwaarden die nodig zijn om de andere drie tracks te kunnen uitvoeren. Denk hierbij aan het inregelen van voldoende en het juiste personeel, het prioriteren van projecten, het bewaken van hun onderlinge samenhang, het in kaart brengen van informatiestromen en het stimuleren van digitaal leiderschap.
Bruggenbouwer
De Looper is niet alleen regievoerder, maar ook bruggenbouwer. “Ik probeer netwerken te vormen en synergie te bereiken. Intern luchtmacht, maar uiteraard ook breder binnen en buiten de defensieorganisatie. Daar is echt behoefte aan, merk ik. Collega’s op de onderdelen en op de staf vinden het ontzettend waardevol om te horen hoe anderen het aanpakken, te ontdekken wat ze daarvan kunnen leren en dat ze sommige dingen ook samen kunnen oppakken.”
‘Onze schaarse capaciteit en geld besteden aan de juiste vraagstukken’
Van alle behoeftes en knelpunten maakt De Looper, zoals ze het zelf noemt, een longlist. “Uiteindelijk gaan we die op command- en stafniveau prioriteren. Dat doen we volgens een standaard proces dat we met de onderdelen – dan wel de commands – en luchtmachttop eerder hebben vastgesteld. Zo zorgen we ervoor dat we met de juiste vraagstukken aan de slag gaan en daar onze schaarse capaciteit en geld aan besteden. Dat doen we uiteraard binnen de gestelde kaders en richtlijnen. Daarbij houden we ook het defensiebrede plaatje in het vizier, want bij de andere defensieonderdelen worden momenteel ook initiatieven aangelopen.” De geselecteerde vraagstukken worden vervolgens projectmatig opgepakt om in korte tijd tot mooie resultaten te komen. Omdat je vanuit diverse invalshoeken naar een probleem of verbetering kunt kijken, zijn er meerdere soorten experts nodig om hierin mee te denken en doen. Multidisciplinaire teams worden hiervoor de standaard.
Digitaliseren: wat betekent dit voor mijn baan?
Volgens De Looper hebben veranderingen door digitalisering invloed op ons werk. Zo vervallen bepaalde taken door de komst van slimme systemen en applicaties, maar digitalisering en automatisering zorgen ook voor nieuwe kansen. “Daarbij kun je lang niet alles automatiseren en blijft de luchtmachter de bepalende factor”, stelt ze. “We gaan straks zien dat collega’s hun capaciteiten op andere manieren kunnen inzetten, soms in totaal nieuwe functies. Het kan mensen juist de ruimte geven ander werk te doen met nog meer toegevoegde waarde in plaats van de administratieve handelingen. Wanneer bijvoorbeeld IT-systemen en applicaties onze mensen beter ondersteunen, hebben ze meer tijd om de werkvloer op te gaan of zaken op te pakken die anders blijven liggen.”
Helemaal niet zo ideaal
Dat die teams een succesvolle bijdrage leveren aan het digitaliseringsproces, blijkt uit de diverse sessies van de afgelopen maanden voor het digitaliseren van het slagveld. De Looper: “Hier spraken de operators van de wapensystemen met Intell-, AirC2-, IT-, data- en cyberexperts over de behoeftes, kansen en mogelijkheden voor digitalisering. Hen bij elkaar brengen, was wat mij betreft al een enorme winst. Ze hebben veel van elkaar geleerd.”
‘Een netwerk bouwen dat alleen de benodigde data uitwisselt’
Zo kwamen ze onder meer tot de conclusie dat simpelweg alle systemen met elkaar verbinden, zodat iedereen over alle informatie kan beschikken, helemaal niet zo’n ideaal plan is. De netwerkverbindingen kunnen het niet aan om alle spelers near real time met elkaar te verbinden. “Eén uurtje vliegen, levert vele terabytes gegevens op”, leerde ook de kolonel. “Dat kun je niet allemaal tegelijkertijd op hoog gerubriceerd niveau én op hoge snelheid doorzenden aan allerlei spelers. Bovendien is dat vanuit veiligheidsoogpunt ook maar beperkt toegestaan. Vanuit de gedachte ‘wie gaat wat met welke informatie doen’, zal er een netwerk gebouwd moeten worden dat alleen de benodigde data uitwisselt.”
Experimenteren
Om erachter te komen hoe je data het beste uit een wapensysteem kunt krijgen, distribueren en verwerken, wordt er de komende tijd in het luchtmachtproject C3PO (Combined CLSK Contour en Project Organisatie) volop geëxperimenteerd in samenwerking met JIVC en TNO. Dat gebeurt door deelnemers vanuit heel Defensie in een leer- en testomgeving met de MQ-9 als ‘use case’. De focus ligt daarbij op de inlichtingen- en veiligheidsketen.
Balans
“Digitaliseren voor een wapensysteem is meestal heel specifiek, maar ondersteunende processen zoals materieellogistiek of personeel zijn vaak standaard of vergelijkbaar”, weet de organisatiedeskundige. “Op dat vlak kunnen we luchtmachtbreed winst behalen met het bouwen van software applicaties. Bovendien gaat het in die processen vaak om laag gerubriceerde informatie en dat maakt het makkelijker om iets voor te ontwikkelen. We moeten de balans bewaken tussen meer specifieke complexere vraagstukken in het operationele domein en de vaak beter opschaalbare oplossingen voor de ondersteuning.”
‘Onderschat de benodigde capaciteit niet’
Wat er daadwerkelijk van de longlist kan worden opgepakt, hangt volgens De Looper ook af van de (financiële) keuzes die het toekomstige kabinet en de Commandant der Strijdkrachten maken. Daarbij moet volgens haar ook rekening worden gehouden met het feit dat je er niet bent met alleen het ontwikkelen van digitale systemen en applicaties. Je moet ze ook onderhouden en blijvend doorontwikkelen, anders zijn ze binnen de kortste keren hopeloos verouderd. “Onderschat de benodigde capaciteit daarvoor niet”, waarschuwt ze. “En alles wat we ontwikkelen, moet ook vanuit een cyber oogpunt worden beveiligd.”
Digitaliseren: in korte sprintjes leren en verbeteren
Volgens Linda de Looper kunnen we een belangrijke slag slaan door het aanpassen van onze mindset van ‘in één keer goed’ naar ‘zeventig procent is goed genoeg (voor nu)’.
Ze legt uit: “Om je doel snel te bereiken, maak je eerst een product dat aan de minimale eisen voldoet. Heb je een basisproduct dat werkt, dan kun je van daaruit verder ontwikkelen en verbeteren. Doe dat altijd samen met de gebruiker. Alleen met deze mindset kun je de snelle ontwikkelingen in het digitale domein bijbenen. Aan de voorkant veel tijd nemen om een gedetailleerd, solide plan uit te denken, is verleden tijd. Het gaat om leren en verbeteren in korte sprintjes. Denk maar aan smartphone apps die regelmatig een software-update krijgen.”
‘We digitaliseren zodat we airpower kunnen blijven leveren’
Kleine stapjes
De digitale verandering binnen de luchtmacht is een aantal jaar geleden gestart met het inrichten van de Data Science Cell, het Robotics Control Center en het Cyber Warfare Team. “Nu is het onze taak om al het goede (denk)werk dat in deze periode door deze professionals is verricht, gestructureerd voort te zetten, uit te breiden en te borgen”, stelt de kolonel. “Ook de tijdelijke functies die we hiervoor hebben gecreëerd gaan een plaats in onze 5e Generatie Luchtmacht-organisatie krijgen. Hoe en wat precies wordt het komende jaar duidelijk.”
“Veranderen doen we niet om het veranderen”, benadrukt De Looper. “We digitaliseren de luchtmacht verder om te zorgen dat we onze taken beter kunnen doen, zodat we airpower kunnen blijven leveren. En dat doen we in kleine stapjes. Denken in mogelijkheden en oplossingen is vaak de beste manier om vooruit te komen.”
