Over de grens: Genderspecialist in Zweden

Ver buiten de landsgrenzen, bij een ander krijgsmachtdeel, een overheidsinstelling of in het bedrijfsleven: luchtmachters zetten zich overal in voor Defensie. In deze rubriek vertellen zij over hun bijzondere plaatsing.

Dat aandacht voor gender veel verder gaat dan alleen het geslachtsverschil tussen man en vrouw, daarvan was majoor Caroline Burger zich eerst ook minder bewust. Tot ze zich er negen jaar geleden in verdiepte en als genderadviseur op uitzending ging naar Afghanistan.

“Voordat militairen op missie gaan, wordt er een uitgebreide analyse van dat missiegebied gemaakt”, vertelt Burger. “Ze brengen in kaart hoe de politieke en sociaal-economische situatie is, de staat van de krijgsmacht, de infrastructuur en de informatiestromen. Maar aan al die factoren hangt ook een genderperspectief. Welk activiteitenpatroon hebben mannen en vrouwen; wie doet wat, waar en wanneer? Zijn hun rechten hetzelfde en wie oefent er invloed uit binnen het land? Wie gebruikt welk medium om informatie te krijgen en te delen?”

Scandinavisch centrum

Dat die man-vrouwverschillen er wereldwijd zijn, is op zich niets nieuws. Maar dat hiermee rekening houden belangrijk is voor een militaire missie, zit nog niet bij iedereen tussen de oren. Aan Burger de schone taak om met haar veertien collega’s dat genderbewustzijn binnen de NAVO te ondersteunen.

Dat ze dat vanuit Zweden doet, is logisch te verklaren. Daar huisvest namelijk sinds 2012 een gespecialiseerd centrum op gendergebied. Van oorsprong is het een samenwerking tussen de Scandinavische landen. De gendergelijkheid is daar hoog. Tegelijkertijd erkennen de naties de verschillen – elders in de wereld – en hebben ze oog voor de onderlinge verhoudingen daartussen. In 2014 krijgt het centrum het verzoek of het de leiding wil nemen over genderintegratie binnen de NAVO. Dat wordt geaccepteerd, waarna de Nederlandse krijgsmacht onderzoekt of het interessant is om er een liaison te plaatsen. Burger solliciteert en verhuist in januari 2016 met haar twee dochters van toen dertien en vijftien jaar naar Zweden. Niet veel later krijgt ze tussen de Scandinavische collega’s ook gezelschap van een Canadese.

Wereldwijd opleiden

De afgelopen jaren bezoekt de materiedeskundige geregeld de bondgenoten en hoofdkwartieren van de NAVO om het belang van genderperspectief onder de aandacht te brengen. Ze geeft presentaties, workshops en werkt mee aan de ontwikkeling van middelen, zoals een tool voor genderanalyse. Dit is een stroomdiagram dat helpt om de goede vragen te stellen en weloverwogen keuzes te maken. Ook ondersteunt ze haar collega’s bij het opleiden van genderadviseurs wereldwijd en het geven van train-de-trainer cursussen. De opleidingen zijn niet alleen voorbehouden aan NAVO-partners, iedereen mag zich inschrijven. Burger: “We hebben 36 plaatsen per cursus, maar krijgen vaak het driedubbele aantal aanmeldingen. NAVO-landen krijgen dan wel prioriteit, al wordt het centrum hoofdzakelijk gefinancierd door Zweden.”

Omgangsvormen en machtsverhoudingen

De majoor schetst drie aandachtsgebieden binnen gender: rolverdeling, relaties en normen. “Rolverdeling gaat onder meer over taken en verantwoordelijkheden. Gaan mannen aan het werk en blijven vrouwen thuis om voor de kinderen en het huishouden te zorgen of zijn die rollen anders verdeeld? Maar ook: zijn vrouwen vertegenwoordigd in de regering? Bij relaties moet je denken aan omgangsvormen, maar ook hoe de machtsverhoudingen en toegang tot middelen verdeeld zijn. In sommige landen heeft de man bijvoorbeeld meer zeggenschap en kan alleen hij bezittingen hebben zoals een huis, land of bedrijf. Bij normen gaat het om verwachtingen, houdingen en overtuigingen die voorschrijven of bepaald gedrag aanvaardbaar is. Zo wordt huiselijk geweld in bepaalde culturen getolereerd en is het geen misdaad. Maar het gaat ook om stemrecht en het recht te mogen autorijden en sporten. Zelfs binnen één land, tussen steden en dorpen, kunnen de verschillen hierin soms groot zijn.”

Dat door die genderverschillen effecten van bepaalde acties anders dan in eerste instantie verwacht kunnen uitpakken, is ook een belangrijke les. Burger noemt een praktisch voorbeeld: “In een land waar vrouwen in het openbaar worden mishandeld door mannen, kun je ervoor kiezen de vrouw te redden en uit handen te houden van die man. Maar het resultaat kan zijn dat die man zich in zijn eer voelt aangetast en wraak neemt op haar hele familie . Wat overigens niet betekent dat je die vrouw niet moet redden, maar wel dat je dat waarschijnlijk beter op een andere manier kunt aanpakken. Inzicht in sociale genderconstructies gaat er dus ook over om een onbedoeld tweede of derde effect van je actie te voorkomen.”

Niet zomaar

Genderbewustzijn in een conflict is volgens Burger dus een slimme zet. “Mannen en vrouwen benaderen conflictsituaties anders en gebruiken verschillende manieren om problemen op te lossen. Soms is het effectiever om mannen met mannen te laten praten. Tegelijkertijd heb je soms een vrouwelijke aanpak nodig om de vrouwelijke bevolking te kunnen bereiken en de andere kant van het verhaal te horen.” Dit speelt vooral in culturen zoals die in Afghanistan, weet de majoor. In veel landen mogen mannen niet zomaar een vrouw fouilleren. Ook niet als die vermoedt dat ze een bomgordel om heeft. “Diversiteit binnen je eigen eenheid, ook op andere gebieden, is dus heel waardevol. Het kan enorm helpen om efficiënt je doelen te bereiken.”

Genderperspectief integreren in NAVO-beleid, er ook op nationaal niveau bewust van zijn en ermee oefenen in militaire trainingen, dáár maakt Burger zich hard voor. “Het moet normaal worden om hierover na te denken bij het plannen en uitvoeren van operaties.”

Functie vacant

Eind dit jaar draagt de majoor haar functie over aan een collega. De vacature hiervoor staat momenteel nog open in de interne vacaturebank van Defensie. Samen met haar dochters kijkt Burger nu al terug op een mooie ervaring. “Het was een heel avontuur om ons hier te settelen. Er was geen groot defensienetwerk zoals de luchtmacht dat op de bases in Amerika bijvoorbeeld kent. Ik heb zelf een woning gezocht en gezorgd dat mijn meiden naar een internationale school konden. Sociale contacten deed ik met name op via het werk, sport en school. De geweldige natuur ga ik straks het meest missen. Ik wandel hier veel meer en ben gaan kajakken; fantastisch! Maar ik kijk er ook naar uit om weer naar Nederland te gaan. Ik mis mijn familie en vrienden daar. Wat dat betreft is het na twee functietermijnen mooi geweest.”