‘Ik leid, jij volgt’ is voorbij

5e generatie luchtmacht vraagt om ander leiderschap

Gedragsverandering; volgens luitenant-generaal Dennis Luyt ‘het moeilijkste stukje’ in de transitie naar de 5e Generatie Luchtmacht. Een andere invulling van leiderschap is daarin cruciaal. Maar hoe pak je dat aan?

Het antwoord lijkt simpel: bij de bron, in de opleidingen dus. Daar worden (nieuwe) militairen klaargestoomd en gevormd door de leiders van nu. Zowel door de Koninklijke Militaire School Luchtmacht in Woensdrecht als ook bij de Cadettenwing op de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda waait er sinds begin dit jaar een frisse wind, onder de noemer ‘Circumplex’. Een nieuw leiderschapsmodel dat naadloos aansluit bij de visie van Defensie.

Prettig hanteerbaar

Bij het Expertisecentrum Leidinggeven Defensie (ECLD) is ‘Circumplex’ inmiddels gesneden koek. Het ECLD begeleidde de invoering van het model in enkele opleidingen die er een pilot mee draaiden. Inmiddels zijn er steeds meer luchtmachtonderdelen mee bekend. Luchtmacht-overste Teun Giljamse, programmamanager en senior coach bij het ECLD, ziet veel voordelen. “Het is prettig hanteerbaar, makkelijk toepasbaar en het nodigt heel goed uit om het eigen gedrag te verrijken.”

“Het model biedt houvast of structuur om naar je eigen en andermans gedrag te kijken”, vervolgt hij. “Het vergroot daarmee zelfbewustzijn en geeft heel goed inzicht in automatische gedragspatronen waar we in terechtkomen.” Ook Kim van den Heuvel, adviseur leiderschap bij het ECLD, is spinnend tevreden. “Bij dit model raken we al het gedrag tussen mensen. Hoe kan je het meest effectief zijn als leidinggevende en wat kun je er aan doen om dit te verbeteren?”

Teameffectiviteit

De tijd van ‘daar is de berg, dit is de richting, ik leid en jij volgt’ is voorbij. Althans, dat is waar de luchtmacht naar toe wil in de 5e generatie. Generaal Luyt durft zelfs te stellen dat in 80% van de gevallen hiërarchie helemaal niet functioneel is (lees het interview in de Vliegende Hollander 04-05 van 2020). Giljamse: “Het gaat niet meer alleen om het leidinggeven, maar ook om het volgen. Waardoor ook onderwerpen als teameffectiviteit belangrijker worden. Dit model helpt daarbij.”

Doe-model

Betekent dit dan dat we alle andere leiderschaps- en communicatiemodellen kunnen vergeten? “Nee, niet zozeer”, vindt Van den Heuvel. Al vindt ze het Circumplex-model wel vollediger. “De andere modellen, zoals situationeel leiderschap en DISC, beschreven een kleiner stukje van het gedragsrepertoire. In dit wetenschappelijk getoetst model gaat het meer over de wijze van communiceren.” Meer een ‘doe-’ dan een ‘denkmodel’, vindt Giljamse. “Je kunt de 8 taartpunten bij wijze van spreken zo op de tafel neerleggen en toepassen.”

Hoe werkt het model in de praktijk? Is het wel echt zo toepasbaar als de theorie doet geloven? En hoe ervaren de gebruikers het?

‘We verwachten nu ook dat je kunt coachen’

Terese Kammelar-Schoterman werkt 24 jaar bij Defensie, is squadronsergeant-majoor bij 306 Squadron op Vliegbasis Leeuwarden en volgde dit voorjaar de vernieuwde niveauopleiding MVO3, een pilot voor de luchtmacht.

“Het model sluit goed aan bij het nieuwe werken, denken en leidinggeven waar wij als 5e Generatie Luchtmacht naar toe willen. We leven in een snelle dynamische maatschappij, die vraagt om een ander soort defensiemedewerker. We worden nu meer gezien en erkend als individu. De militair van vroeger is niet meer de militair van nu. We verwachten nu niet meer dat je alleen goed kunt sleutelen aan een vliegtuig, maar ook dat je kunt coachen en dat je je bewust bent van je eigen gedrag. Als je niet weet waar je bent, heb je ook niets aan een landkaart.

Ik ben ook opgeleid in de oude leerlijn. Dan ging je 4 weken naar Woensdrecht voor een vast programma. Iedereen kreeg hetzelfde. Dat hield soms in dat niet altijd alles even nuttig was. Nu wordt er veel meer naar de eigen leerbehoefte gekeken. Wat kan je al goed en wat minder goed? De verantwoordelijkheid ligt bij onszelf. We krijgen het niet meer voorgeschoteld. Het Circumplex-model is echt van deze tijd. Ik vraag me alleen af hoe we gaan borgen dat iedereen hetzelfde doet. Je kunt het mensen niet in 1 keer opleggen. Verandering kost nu eenmaal tijd.”

‘Ik kan het vrij makkelijk linken aan de praktijk’

Sergeant-majoor Niels Berkhout is instructeur bij de Cadettenwing op de KMA in Breda. Hij loopt inmiddels 20 jaar rond bij ‘de baas’ en heeft al behoorlijk wat leiderschapsmodellen voorbij zien komen.

“Ik was in het begin wel sceptisch. Krijgen we nu weer het zoveelste model? Maar ik heb ermee gewerkt en vind het een mooie combinatie van meerdere modellen, maar dan in een effectiever jasje. Ik kan de gedragingen vrij makkelijk linken aan zaken die in de praktijk voorbij komen. Ik gebruik het model ook in lessen. Laatst zelfs in een boogtent. Ik plastificeerde de 8 rollen en liet de leerlingen deze ophangen aan de binnenkant van de boogtent. De leerlingen mochten vervolgens op post-its schrijven welke leider ze als plezierig en minder plezierig ervaren. Dit kon er dan mooi opgeplakt worden. Het is eenvoudig uit te leggen aan iemand die minder ervaring heeft met leidinggeven en weinig voorkennis heeft.

Voorheen hadden we de korte officiersopleiding (KOO, red.) van 1 jaar. Die is nu teruggebracht naar 20 weken (de primaire militaire officiersopleiding, PMO, red). In plaats van dat we de ‘spijkerbroeken’ in een betonnen mal proberen te stoppen, kijken we nu meer naar wat ze te brengen hebben. Dat sluit veel meer aan bij de 5e Generatie Luchtmacht. Ik zeg altijd ‘wat gij niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’: als je iets als negatief ervaart, blijf daar dan zelf ook van weg.”