Vervlogen Tijden: Een flits gevolgd door duisternis

Veteraan blikt terug op atoomaanval in Nagasaki

“Een heldere lichtflits, net als een gigantische fotoflitser, alleen dan met desastreuze gevolgen.” Zo omschrijft de 95-jarige luchtmachtveteraan Dick Buchel van Steenbergen wat hij ruim 70 jaar geleden meemaakte. Hij was als krijgsgevangene getuige van de Amerikaanse nucleaire aanval op de Japanse stad Nagasaki. “Na het optrekken van de wolk werd langzaam maar zeker de chaos zichtbaar. Echt álles was weggevaagd. Het is een wonder dat ik het heb overleefd.”

70 jaar geleden, op 2 september 1945, ondertekent Japan de overgave aan boord van het Amerikaanse slagschip USS Missouri dat in de baai van Tokyo ligt. Met deze handeling eindigt WOII officieel. Ruim 2 weken eerder, op 15 augustus, hebben alle Japanse strijdkrachten zich al overgegeven. Beide data worden wel als ‘Victory over Japan’ of VJ Day aangeduid, maar de 15de houdt Nederland aan voor de jaarlijkse herdenking van het einde van de strijd.

Brandbommen

Japan wordt vanaf eind ’44 door zware lange afstandsbommenwerpers platgebombardeerd. Veel bouwwerken in Japan zijn van hout, en brandbommen blijken na een ‘proef’ op de stad Kobé, zeer succesvol. Het eerste doel daarna is Tokyo: maar liefst 334 B-29 leggen – aangewakkerd door de wind – zo’n 26 km² van de stad in de as. Op deze manier volgen talloze aanvallen, waarmee de oorlogsindustrie grotendeels wordt stilgelegd. Maar Japan geeft zicht niet over, waarna de VS besluiten tot 2 nucleaire aanvallen. Over het nut en de noodzaak van de atoombommen in relatie tot het beëindigen van de strijd is veel geschreven. Feit is dát ze plaatsvonden (zie kader).

Andere wereld

Japan wordt vanaf eind ’44 door zware lange afstandsbommenwerpers platgebombardeerd. Veel bouwwerken in Japan zijn van hout, en brandbommen blijken na een ‘proef’ op de stad Kobé, zeer succesvol. Het eerste doel daarna is Tokyo: maar liefst 334 B-29 leggen – aangewakkerd door de wind – zo’n 26 km² van de stad in de as. Op deze manier volgen talloze aanvallen, waarmee de oorlogsindustrie grotendeels wordt stilgelegd. Maar Japan geeft zicht niet over, waarna de VS besluiten tot 2 nucleaire aanvallen. Over het nut en de noodzaak van de atoombommen in relatie tot het beëindigen van de strijd is veel geschreven. Feit is dát ze plaatsvonden (zie kader).

‘Verschrikkelijke bom’

De verwoesting die de bom veroorzaakt, is gigantisch. “We zagen direct dat dit een ander soort wapen was”, legt Buchel van Steenbergen uit. “Maar verder wisten we niets. Ook de Japanners niet. We noemden het de ‘verschrikkelijke bom’. Maar verder dachten we er niet over na. We waren op dat moment ook te druk bezig met overleven onder die barre omstandigheden, dus spraken we er verder niet over.”

Nog een maand lang lopen de krijgsgevangenen rond op de plek van de aanval. Niemand weet destijds iets over radioactieve stralingen. “Ik heb er zelf gelukkig nooit iets van gemerkt Onlangs vond ik nog een gezondheidsverklaring terug waarop staat: ‘full duty’. Die kwam uit Manilla, maar ik kan me niet herinneren dat ik daar ooit ben geweest.”

Vrede en chocolade

Een aantal dagen na de aanval meldt een Japanse officier plechtig maar geëmotioneerd dat de oorlog is afgelopen. “We waren vanaf dat moment vrij om te doen wat we wilden. Kort erna vlogen Amerikaanse vliegtuigen boven het kamp die voedselpakketen afwierpen. Ik heb er meteen van genoten; lekkere zoete chocolade. Later werden we door de Amerikanen opgehaald. Toen pas hoorden we iets over vervuiling van de bom; daarom moesten we ons douchen.” Op weg naar de vrijheid mogen ze slechts enkele spullen meenemen: zijn horloge, Japans voedselblikje, kunststof beker en bidboekje. “Tijdens dit soort momenten grijp je snel terug naar het geloof. Ik had een boekje bijgehouden. Dat móest mee. De andere items nam ik mee als herinnering aan die tijd. Tot op de dag vandaag heb ik de spullen nog. Een deel heb ik aan de Bronbeek gedoneerd”, vertelt hij met gepaste trots.

Spanning, plezier en gevaar

Terug in zijn geboorteland Indonesië treedt Buchel van Steenbergen net als voor de oorlog in dienst bij de Militaire Luchtvaart van de Koninklijk Nederlands Indisch Leger. “Karteringsvluchten met overboordfotografie uit een Lockheed 12 en Piper Cub. Prachtig om te doen! Later ben ik vrijwillig mee met de politionele acties meegegaan, als chauffeur, maar later ook met het uitstrooien van pamfletten uit een Catalina van de Marine Luchtvaartdienst. Voor mij wat het een fantastische en avontuurlijke tijd. Een grote mate van vrijheid en geweldige kameraadschap. Ik heb eigenlijk alleen maar spanning en plezier gezocht en gevaar was daar zeker bij.”

Tot op de dag van vandaag krijgt Buchel van Steenbergen nog steeds verzoeken voor interviews over de atoomaanval. Volgens de luchtmachtveteraan komt de erkenning en besef van de ramp pas vele jaren later. “Ik ben een aantal keer teruggegaan naar Japan. Daar kregen de mensen die in het kamp hadden gezeten erkenning. Alles wat er over de ramp in de media gepubliceerd is, heb ik bewaard. Door de jaren heen heb ik een uitgebreid archief samengesteld. Dat is voor mij een manier om de ramp nooit te vergeten.”

Tekst: eerste luitenant Johanna van Waardenberg en Arno Marchand 
Foto’s: archief de Vliegende Hollander, US Air Force, Wikipedia en open internetbronnen