Koude rillingen tijdens ceremonies MH17

Eindhoven toneel voor terugbrengen slachtoffers

Ongewild was vliegbasis Eindhoven woensdag 23 juli even het middelpunt van het wereldnieuws. Op een even ingetogen als indrukwekkende wijze kwamen daar tijdens een ceremonie de eerste 40 kisten met stoffelijke overschotten van rampvlucht MH17 aan. Een Australische C-17 Globemaster en een Nederlandse C-130 haalden de lichamen in het Oekraïense Charkov op. In vier vluchten daarna kwamen nog bijna 200 kisten terug uit het rampgebied.

Dinsdag om 13.00 uur krijgt de commandant vliegbasis Eindhoven kolonel Johan van Soest de ‘go’, dat de volgende dag om 16.00 uur de eerste 1e ontvangstceremonie plaatsvindt. Hij is op dat moment nog met vakantie en zet in korte broek de trein op de rit. “Alles moet dan geregeld worden. Primair voor de nabestaanden, want dat waren mijn VIP’s. Goed nadenken welke spelers je allemaal nodig hebt: vliegoperaties, ceremonieel, logistiek, catering, slachtofferhulp, uitvaartmaatschappij. Het begint met brainstormen, dan plannen en uitvoeren. Eigenlijk een heel militair proces, alsof we een missie uitvoeren. Vooral goed luisteren naar anderen en die adviezen opvolgen.”

De nabestaanden stonden centraal, gaat Van Soest verder. “Met koude rillingen heb ik de ceremonie bij hen meegemaakt. Ik zag en voelde de emoties, hoorde de schreeuwen en gillen bij het uitladen van de kisten. Nabestaanden zijn verscheurd door hoe in Oekraïne met de slachtoffers is omgegaan. Tegelijkertijd zijn ze intens dankbaar voor het terugbrengen van hun dierbaren. Een kind kwam naar me toe om te bedanken voor het terugbrengen van opa en oma. De tranen sprongen in m’n ogen en nu nog als ik erover praat.”

“Maar onze inzet voor het terugbrengen is niets – het minste wat ik voor ze kan doen. Liever was het niet nodig geweest, maar als het dan toch moet, vind ik het eervol dat we het mochten doen. Ik heb de lat hoog gelegd om het zo goed en waardig mogelijk te laten plaatsvinden. Dat hebben we als krijgsmacht met z’n allen gedaan. De KLu heeft als slogan ‘1 team, 1 taak’. Maar dat team is duidelijk uitgebreid met de politie en de andere Defensieonderdelen.”

Een waardig afscheid

Hij had 27 uur om, zonder bestaand draaiboek of protocol, een waardige ontvangst voor de slachtoffers van MH17 op poten te zetten. Luchtmachtadjudant Fred Bruins trommelde samen met protocolofficier van de landmacht luitenant-kolonel Corstiaan de Haan een klein legertje ondersteuners op. Samen regelden ze een respectvolle ceremonie. 

“De nabestaanden waren onze prioriteit”, geeft Bruins aan. “Hun geliefden moesten met respect en waardigheid ontvangen worden. We hebben moeten improviseren en de ontvangst gemodelleerd naar de ceremonie en het eerbetoon dat we ook aan gesneuvelde militaire collega’s geven.” Een aanpak die de nabestaanden erg waarderen. “Als de draagploeg applaus krijgt van rouwende mensen krijg je tranen in je ogen”, vertelt de luchtmachtadjudant die het hele gebeuren ook zelf als ‘heftig’ heeft ervaren. “Als een dame, die vier dagen achter elkaar de ceremonies bezocht, je vastklampt en vraagt waar ze morgen heen moet (zondag was er geen aankomstceremonie, red.), gaat dat je niet in de koude kleren zitten.” 

De publieke waardering voor de militaire inzet is in het hele land en daarbuiten groot. Toch is de ceremonie geen militaire. Bruins: “Dit is een staatsaangelegenheid waarbij wij geholpen hebben.” Waar de staat hulp krijgt van de militairen, moeten zij die op hun beurt ook krijgen bij het verwerken van de gebeurtenissen, vindt Bruins. “Voor alle dragers, maar ook andere betrokken medewerkers kan het werk er flink inhakken. Iedereen die daar behoefte aan heeft, moet erover kunnen praten en hulp krijgen. Daar moeten we oog voor hebben. Er worden bijvoorbeeld bijeenkomsten georganiseerd.”

Op handen gedragen

Militairen van alle krijgsmachtdelen dragen de kisten op de schouders uit de vliegtuigen. Een operatie die eruit ziet alsof het Defensiepersoneel dit werk standaard in het pakket heeft. Ieder krijgsmachtdeel heeft inderdaad diverse draagploegen, maar niet in deze aantallen.

De vaste KLu-draagploegen oefenen maandelijks een avond in een hangaar op vliegbasis Deelen. Daar doorlopen ze elke mogelijke uitvaart. Samen met dertien andere ‘vaste’ leden maakt reservist sergeant 1 Jan Pieter Slootweg deel uit van de draagploeg. De dragers zijn vrijwilligers. “Het vraagt een ‘commitment’ die je iemand niet kunt opleggen. Je moet het aankunnen, in de groep passen en er voor 100% voor willen gaan. Drager zijn is bovendien een zware klus. Fysiek, want de kist is zwaar, maar ook de mentale component speelt mee.” Zelf kan hij de draagmomenten een goede plek geven, maar het contact met nabestaanden kan best veel impact hebben. “In Eindhoven was de omvang duizelingwekkend. De aankomst van de vliegtuigen, de aantallen kisten in het vrachtruim en rouwauto’s, de massa nabestaanden en de vele steunbetuigingen waren aangrijpend. Elke dag weer.”

Meeste impact na ceremonie

C-130 loadmaster sergeant-majoor Joost Brok komt op 5 augustus met de op dat moment laatste vlucht met stoffelijke overschotten naar Eindhoven. Door omstandigheden draagt hij de kist met 3 van zijn collega’s op Charkov zelf in het vliegtuig. “Het is natuurlijk niet zomaar vracht die wij van A naar B moeten vliegen. Het is een beladen vlucht.”

Na afloop van de ceremonie komen tientallen nabestaanden even in de Hercules kijken. “Ze zijn onder de indruk, in tranen, maar bedanken je echt. Die impact is groot. Zeker als kinderen bedanken voor het terugbrengen van hun papa of mama. Dat moet je wel even – of wat langer – slikken.”

Brok vloog vaker stoffelijke overschotten over, maar droeg ze niet eerder zelf. “Het is een vreemd gevoel, niet eng. Je bent militair en je doet het omdat je je missie wilt volbrengen. Na de debriefingpraten we met de hele crew nog wat bij. Thuis krijg ik ook alle steun, dus ik heb er niet wakker van gelegen. Je gaat ‘back to normal ops’. Maar het is goed dat je het voelt. Het betekent dat je mens bent.”