F-16-boekwerk nog niet gesloten

COMMIT heeft handen vol aan overgedragen jachtvliegtuigen

Terwijl de luchtmacht volledig over is op de nieuwe F-35, heeft COMMIT zijn handen nog vol aan de F-16. De toestellen die naar het Europese F-16-trainingscentrum in Roemenië zijn overgevlogen, zijn namelijk nog steeds eigendom van Nederland. En de jachtvliegtuigen die momenteel gefaseerd aan Oekraïne worden gedoneerd, kennen een uitgebreid Nederlands servicepakket. Dit F-16-afstotingsproject is daarmee verre van normaal. Twee verantwoordelijke COMMIT-luchtmachters leggen uit wat er allemaal bij komt kijken.

In eerste instantie werkten de F-16-instandhouders superstrak naar de uitfasering van de laatste jachtvliegtuigen toe. Ieder toestel werd zoveel mogelijk ‘op’ gevlogen. Aan het einde van de levensduur van de F-16 zou het toestel rijp voor de sloop zijn. Of als opknapper doorverkocht worden aan een ander land, zoals eerder werd gedaan, was ook nog een optie. Het zou een afstotingstraject worden zoals vele anderen. Maar toen viel Rusland Oekraïne binnen. De oorlog aan de oostgrens van het NAVO-grondgebied veranderde alles.

Europees F-16-trainingscentrum

Tijdens de aanhoudende oorlog in Oekraïne wordt in 2023 op initiatief van Nederland een Europees F-16-trainingscentrum (EFTC) in Roemenië opgezet. Voor de opleiding van Roemeense – en inmiddels ook Oekraïense – vliegers stelt Nederland in totaal achttien F-16’s ter beschikking. De laatste twee werden vorige maand overgevlogen. Deze nieuwe wending in het afstotingsproject heeft echter nogal wat impact op de capaciteit van het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) en COMMIT. De betrokkenheid en inzet van personeel is opeens veel langer nodig dan voorzien. De beide commando’s begeleiden het EFTC niet alleen naar een volwassen organisatie, maar krijgen vliegtuigtechnisch ook behoorlijk wat uitvoerend en juridisch werk voor de kiezen.

Geen personeel voor

“Opeens moesten we ons gaan bezighouden met het inzetgereed overdragen van onze F-16’s”, vertelt luitenant-kolonel Peter. Hij is Hoofd Project Afstoting Luchtvaartsystemen (PAL) bij COMMIT en tevens Programmamanager F-16 bij het CLSK. “Dat betekende een groot aantal onderhoudsbeurten uitvoeren en diverse modificaties doorvoeren. Daar hadden we eigenlijk het personeel niet meer voor. Technisch personeel was veelal omgeschoold naar en aan het werk op de F-35. Enkele collega’s zijn wat langer op de F-16 aan het werk gebleven, maar we hebben bijvoorbeeld ook gepensioneerd personeel ingehuurd om het te kunnen bolwerken. Dit geldt overigens voor personeel in de hele F-16-keten.” Voor het hele traject moest Defensie extra budget vrijmaken. Ook contracten moesten worden verlengd met onder meer fabrikant Lockheed Martin in Amerika voor technische ondersteuning en Sabena in België voor het uitvoeren van onderhoud en modificaties.

Nederland verantwoordelijk

Ook voor de Afdeling Luchtvaartsystemen (LVS), die houder is van het Militair Type Certificaat (MTC) van de Nederlandse F-16, is er volop werk aan de winkel. “Omdat we de toestellen voorlopig in bruikleen geven, blijven ze ons eigendom”, legt luitenant-kolonel Pieter uit. Hij is Hoofd Bureau Typemanagement F-16 binnen de Afdeling Luchtvaartsystemen. Nederland wil de achttien toestellen op termijn overdragen aan Roemenië. Daarvoor tekenden de defensieministers van beide landen op 12 december een intentieverklaring, maar tot de daadwerkelijke overdracht is Nederland ‘ervan’. “Dat houdt dus in dat COMMIT tot die tijd verantwoordelijk is voor de luchtwaardigheid van het typeontwerp van deze toestellen. Alle wijzigingen die aan het toestel worden gedaan, moeten wij certificeren. In het verlengde daarvan moeten we alle bijbehorende handboeken up-to-date houden, zoals de bedienings- en onderhoudshandleidingen. Ook reparatievoorstellen, technisch advies en risico-inschattingen moeten we leveren indien nodig.” Het afgelopen jaar overlegde een team luchtmachters wekelijks met Lockheed Martin over allerhande technische zaken.

Bijspringen waar nodig

Eenmaal in Roemenië zijn de technische instandhouding en het onderhoud van de F-16’s belegd bij Lockheed Martin, de fabrikant van de jachtvliegtuigen. Ook het opleiden van F-16-vliegers (met behulp van voormalig jachtvliegers) neemt het bedrijf voor zijn rekening. De Militaire Luchtvaartautoriteit (MLA) gaf hiervoor goedkeuring. Mooi, zou je denken, dan heeft Nederland er bijna geen werk meer aan. Helaas is dat slechts ten dele waar. Overste Peter: “Wij blijven bijspringen waar nodig, aangezien Nederland belang heeft bij een versterkte oostflank. Concreet gaat dat om ondersteuning op het gebied van ‘spare parts en tooling’ en technische kennis. Lockheed Martin kan niet altijd – tijdig – aan de juiste onderdelen komen en aangezien wij een grote voorraad aan reservedelen hebben van eerder ontmantelde F-16’s, kunnen wij daarin voorzien. Het vergt steeds wel de nodige logistieke capaciteit om de spullen vanuit Logistiek Centrum Woensdrecht te versturen.”

We stoppen ermee

In de begintijd van het EFTC had Lockheed Martin nog geen volledige onderhoudsorganisatie voor wat betreft personeel, gereedschappen en contracten met onderaannemers. Die contracten moeten overigens allemaal geaccrediteerd worden door de Militaire Luchtvaartautoriteit. Het vergt meer tijd van het commerciële bedrijf dan gehoopt, maar het is nu nagenoeg zelfstandig. “Nu alle F-16’s over zijn, stoppen we vanaf 2025 met het geven van logistieke ondersteuning. Dan kan ik er ook geen mensen meer voor vrijmaken”, zegt Peter. “We blijven dan alleen nog back-up voor onderdelen, zolang die nog niet zijn afgestoten.” “Alle technische ondersteuning rondom de F-16 gaat vanaf 2025 via de Afdeling Luchtvaartsystemen”, vult Pieter aan. “Dat is een normale gang van zaken, omdat wij Militair Type Certificaat-houder zijn.”

Eind 2025 staat de juridische overdracht van de achttien toestellen gepland. COMMIT PAL en COMMIT Marketing & Sales zullen dan de gehele vliegtuigadministratie overdragen en een eindrapport opleveren. De bewijzen van luchtwaardigheid worden dan ingeleverd bij de Nederlandse Militaire Luchtvaartautoriteit. Alle verantwoordelijkheden worden daarna overgedragen aan het Ministerie van Defensie van het land dat de toestellen overneemt.

Doneren aan Oekraïne

De donatie van 24 Nederlandse F-16’s aan Oekraïne is een totaal ander traject, waarbij Peter en Pieter ook intensief betrokken zijn. In feite gaat het om veel meer dan alleen de vliegtuigen zelf, complete F-16-vliegbases moeten worden ingericht. De coördinatie hiervan ligt bij de Air Force Capability Coalition (AFCC), dit is een coalitie van westerse landen die merendeels ervaring met de F-16 hebben. Collega’s van de Bestuursstaf hebben hierin zitting. Ondertussen zijn collega’s van COMMIT en het CLSK druk met het gereedmaken van de F-16’s, het samenstellen van de reserveonderdelen, gereedschappen en ander benodigd materieel én de feitelijke overdracht hiervan aan Oekraïne.

Overste Pieter: “We hebben de te doneren configuratie afgestemd met het AFCC, uitgevoerd en gecertificeerd. De eerste F-16’s zijn reeds overgedragen, de rest volgt de komende tijd gefaseerd. Wat deze overdracht anders maakt dan die aan Roemenië, is dat de toestellen bij het invliegen ook direct volledig worden overgedragen aan Oekraïne.” Toch houdt daarmee niet direct de Nederlandse verantwoordelijkheid op. “Maar omdat de AFCC wil dat de Oekraïense krijgsmacht de ontvangen straaljagers ook zelf volgens de geldende protocollen in stand kan houden, hebben we als coalitie een zorgambitie uitgesproken. Die hebben we voor zeker drie jaar vastgelegd.”

Oekraïners in Nederlandse schoolbanken

Die zorgambitie houdt in dat Nederland niet alleen de afgesproken configuratie doorvoert – bestaande uit onder meer zelfbeschermingsapparatuur, wapens en nieuwe software – maar ook helpt bij het opzetten van een Oekraïense organisatie waarin ze de verantwoordelijkheid als Militair Type Certificaat-houder borgen. Dat laatste is een initiatief van Pieter en zijn afdeling. “We willen een aantal engineers die een belangrijke rol krijgen in die organisatie uitnodigen om bij ons op Vliegbasis Woensdrecht mee te komen kijken met hoe wij het doen. Ze gaan dan eerst twee tot drie maanden de schoolbanken in om kennis op te bouwen over de F-16, certificeren en militaire luchtvaarteisen. Daarna laten we hen een half jaar meedraaien als een soort ‘on the job training’. Het is daarbij niet alleen belangrijk dat ze weten hoe ze de handleidingen moeten gebruiken met daarin het meest voorkomende onderhoud, maar ook dat ze een veilige oplossing kunnen bedenken voor alles dat het boekje te buiten gaat. Zij bedenken de oplossing voor een schadeprobleem, de monteur voert het vervolgens uit. Alle zaken die ze uitvoeren, moeten ze kunnen certificeren en borgen in de verschillende documenten.”

Het is de bedoeling te werken volgens het train-de-trainer-principe. Als de Oekraïners uiteindelijk zelf voldoende mensen hebben opgeleid, dan zullen ze hun eigen technische uitdagingen op de F-16 gaan uitvoeren. In het begin kan dat nog onder begeleiding – op afstand – van Nederlandse ingenieurs. Vanaf 2026 moeten ze op eigen benen staan, dan heeft Nederland geen Militair Type Certificaat-houder-organisatie en geen F-16-personeel meer.