Tekst KAP Jaap Wolting
Foto SGT Gregory Fréni
In EOD-werkplaats gaan improvisatie en innovatie hand in hand
‘Volgend jaar dinsdag’. Ze zullen het bij de Explosieven Opruimingsdienst Defensie vaak gedacht hebben als het weer eens ging over de nieuwe, munitietechnische werkplaats. Jarenlang stond het in Soesterberg hoog op het verlanglijstje. Onlangs werd het cadeau dan toch echt uitgepakt en in gebruik genomen. Bij hoge mate van uitzondering mocht het Mediacentrum Defensie een kijkje nemen aan de andere kant van het hek.
‘Alles draait om intell’
Als je door de gangen loopt, merk je het meteen: dit zijn geen gewone technische ruimtes. Hier sta je in een omgeving waar ouderwets vakmanschap, innovatieve technologie en strikte veiligheidsmaatregelen samenkomen. “Als straks alles up and running is, vinden hier dagelijks meerdere processen plaats,” vertelt eerste luitenant Ron, chef werkplaats.
“We demonteren munitie, verwijderen explosieve stoffen, maken instructiemodellen, vervaardigen doorsnedes en verzamelen informatie over onbekende artikelen met behulp van geavanceerde 3D-techniek. Alles draait om intell: wat zit erin, hoe werkt het, en hoe kunnen we die data veilig delen met onze EOD’ers en misschien zelfs wel met buitenlandse partners?”
Van reverse engineering tot instructiemodel
De kern van het werk is identiek aan wat de EOD al decennialang (en veel) doet: veilig omgaan met explosieven. Maar de manier waarop dat gebeurt, is de afgelopen jaren veranderd. In zoverre; er zijn mogelijkheden bijgekomen. Moderne technologie kan helpen om munitie goed, nauwkeurig en veilig te analyseren. Reverse engineering – het demonteren van een munitieartikel om te begrijpen hoe het is opgebouwd – is een van de belangrijkste processen.
Technologie ondersteunt het vakmanschap, niet andersom
In de vorige werkplaats was dat vooral handwerk. Letterlijk, legt Ron uit: “Tot 2005 werkten we voornamelijk met handgereedschappen en 2D-röntgensystemen. Je moest extreem goed begrijpen hoe munitie technisch in elkaar zit, want we hadden weinig hulpmiddelen om in het artikel te kijken.” Anno 2025 is dat anders. De EOD beschikt over kostbare en unieke 3D-röntgenmachines, scansystemen en high-end precisieapparatuur waar civiele werktuigbouwkundigen kwijlend bij wegdromen.
Maar het ambacht is niet verdwenen: integendeel. “Je kunt tientallen boeken lezen over munitietechniek, maar het echte werk leer je alleen door het te doen,” legt Ron uit. “Hoe je gereedschap hanteert, hoe je veilig te werk gaat, hoe je reageert als iets anders loopt dan verwacht. Dat staat niet in een handleiding.” De werkplaats is daarom opgezet als een hybride omgeving: technologie ondersteunt het vakmanschap, niet andersom. “Daar waar het kan, of zelfs nodig is, kunnen we (internationaal) samenwerken met andere Defensie-partners.”
Van frezen tot 3D-printen
Volgens Ron, zeer ervaren op het gebied van explosievenruimen, is het vooral bijzonder dat alles onder 1 dak zit. “Wat ons uniek maakt, misschien zelfs wel internationaal, is dat we alle middelen bij elkaar hebben. 3D-scan, 3D-print, reverse engineering, graveren, frezen, draaien, boren, gritstralen; alles is hier beschikbaar.” Daardoor kunnen EOD’ers vrijwel elk denkbaar munitieartikel analyseren en omzetten in een model of doorsnede dat gebruikt kan worden voor opleiding.
De combinatie van technieken opent nieuwe deuren
De combinatie van technieken opent nieuwe deuren. Als een explosief artikel te gevaarlijk is om fysiek te openen, kan een specialist altijd nog een gedetailleerde 3D-scan maken. Vervolgens kan hij een nauwkeurige 3D-print produceren die alsnog dienst kan doen als instructiemodel. Zo maakt de nieuwe werkplaats informatie toegankelijk zonder levensgevaarlijke risico’s te nemen.
Veiligheid als filosofie
In een omgeving waar professionals werken met explosief materiaal, gevaarlijke stoffen, kostbare machines en krachtige stralingsapparatuur, is veiligheid geen regel, maar een cultuur. De muren van de röntgenruimte zijn zo dik dat je er het hele jaar naast kunt staan zonder meer straling te ontvangen dan wettelijk is toegestaan. Bijna alle computersystemen zijn stand-alone, waardoor gevoelige informatie niet zomaar op een gedeeld netwerk komt te staan. Alles en iedereen zit in feite in een gecontroleerde bubbel.
Alles en iedereen zit in een gecontroleerde bubbel
Veiligheid gaat verder dan techniek. Het gaat ook om waarneming, procedures en menselijk gedrag. De werkplaats heeft videotoezicht. Niet om werknemers te controleren, maar om incidenten te kunnen zien én snel te kunnen ingrijpen. “Als iemand flauwvalt, hoor ik dat niet. Ik kan het alleen op video zien”, aldus Ron in de controlekamer.
Er zijn intercomsystemen voor snelle noodcommunicatie, vloeren om statische elektriciteit af te voeren en verplichte omkleedprocedures. De zuurkastruimte heeft extra signalering om gevaarlijke dampen te detecteren als de afzuiging uitvalt. “Weet je wat onze lijfspreuk is? Securitas pro omnibus: veiligheid voor allen. Ik heb hem hier omgedraaid: omnia pro securitas. Ik vind dat alles hier voor de veiligheid moet gaan.”
Wachten op mensen, wachten op middelen
Al staat er een werkplaats om door een ringetje te halen, niet alles is perfect. De EOD heeft wensen, tekorten en bokst af en toe tegen bureaucratische obstakels. Een kleurenmeter van een paar honderd euro? Die staat al sinds 2019 op de wensenlijst. Een diamant-draadzaagmachine, waarmee je zonder explosiegevaar kunt snijden? Pas in 2027 te bestellen. Toch klinkt uit de woorden van Ron geen cynisme, maar geduldige vastberadenheid. “Je moet blijven dromen,” zegt de EOD’er met een brede grijns.
‘Je moet blijven dromen’
Het grootste gemis in Soesterberg is mankracht. De werkplaats heeft specifieke expertise nodig: draaien, frezen, graveren, spuiten en werken met zeer specialistische machines. “Dat is geen functie in schaal 3,” benadrukt Ron. “Je hebt MTS Fijnmechanica nodig. Iemand die precies weet waar hij mee bezig is.” De werkplaats zoekt nog een sergeant-majoor EOD/Muntech en 2 sergeanten die zowel munitietechnisch als EOD-opgeleid zijn – of die bereid zijn een intensief leertraject te volgen, en een burger voor eerder benoemde werkzaamheden.
De balans tussen hightech en improvisatie
Hoewel de werkplaats vol staat met moderne apparatuur, blijft een EOD’er volgens Ron altijd improviseren. “Wij denken veel out of the box,” verklaart hij. Af en toe heeft de ouderwetse aanpak nog steeds de voorkeur. Machines zijn krachtig en precies, maar af en toe niet flexibel genoeg.
Soms is de menselijke hand – samen met specialistisch inzicht – simpelweg het beste gereedschap.
