Vuist in de lucht

Patrioteenheid verdedigt NAVO-grondgebied

Geladen en gereed. Sinds april van dit jaar staan de Patriots in Slowakije om het NAVO-grondgebied te beschermen tegen vijandige vliegers of afzwaaiende raketten van Russische komaf. Een missie die het bestaansrecht van het wapensysteem bewijst.

Zo staand op de airbase in Sliač zijn het twee weinig opvallende groene wagens, gekanteld naar de hemel. Ondertussen is de Patriot het grootste luchtverdedingssysteem dat de krijgsmacht kent. De vuist tegen iedere luchtaanval die het grondgebied van onze bondgenoten kan bedreigen.

Begin dit jaar viel Rusland Oekraïne binnen en de strijd duurt nog altijd voort. Het geweld reikt van de grond tot in het luchtdomein. Inwoners van landen als Slowakije leven aan de rand van het conflict. Met continue angst: wat als de agressor het NAVO-grondgebied binnenvalt?

Dat is waarom adjudant Erik de commandopost van het lanceercentrum bewaakt. Direct buiten zijn ‘blik’ heeft hij zicht op de Patriots, het wapensysteem waar hij al jaren mee werkt. Momenteel staat de eenheid gereed om elke aanval af te slaan. Maar de militairen zijn alles behalve triggerhappy. “Wij komen in actie als de situatie escaleert. Dit is een show of flag-missie. Onze aanwezigheid moet genoeg zijn om de Russische president van wilde gedachten af te houden.”

Bekogeld

Turend naar de schermen, waar af en toe een indringende ‘pling’ klinkt, vertelt hij hoe hij opkwam bij de Groep Geleide Wapens in 1985. Hij stond in 1991 ‘op afroep’ voor de Eerste Golfoorlog, in 2003 werd hij in dat kader uitgezonden. In 2012 draaide hij vier maanden in Afghanistan. Operatie ‘Active Fence’ in Turkije volgde in 2012, een luchtverdedigingsmissie tegen raketten uit Syrië, waar op dat moment een burgeroorlog woedde. 

“Dat was een heel andere missie. In Turkije was niet iedereen gediend van onze aanwezigheid. We moesten onder politie-escorte door de stad van de ene naar de andere base. Onze voertuigen werden met stenen bekogeld. Ook lag het dreigingsgebied veel dichterbij. We stonden de hele dag in readiness state. Hier hebben we twee launchers, daar hadden we er twaalf.”

De Patriot is een beetje ‘een vreemde eend in de bijt’, zegt Erik. Het zijn luchtmachters die het landmachtmaterieel bedienen. Daarbij zijn er niet veel landen die over de Patriot beschikken. Voor de Nederlandse krijgsmacht lag de nadruk de laatste jaren op vredesmissies. Hierdoor is de Patriot de afgelopen zeven jaar niet ingezet voor support. Tot deze missie in Slowakije. Met stoom en kokend water is de Multinational Air and Missile Defence Task Force uit de grond gestampt. Tussen politieke besluitvorming, opwerken en deployment zat weinig tijd.

Mottenballen

Toch stond vrijwel iedereen binnen de eenheid te springen naar Slowakije te gaan, hoe gespannen de situatie aan de oostflank van het NAVO-gebied ook is. Erik weet waarom. “Deze missie is ontzettend belangrijk voor onze eenheid. We bewijzen ons bestaansrecht. We maken de wereld duidelijk dat ons systeem niet in de mottenballen hangt. We doen ertoe. Dit biedt onze jonge mensen weer de kans ervaring op te doen. We kunnen laten zien waar we altijd voor trainen. Ons zet je namelijk alleen in als de situatie echt mis is.”

Dat de situatie ernst is, blijkt wel in de commando-centrale. Zwarte schermen met daarop gekleurde icoontjes verbeelden alles wat vliegt. Dit kan burgerluchtvaart zijn, of – in geval van escalatie – een raket. Het is informatie die de radars ter plekke verzamelen. De recognized air picture wordt compleet gemaakt met informatie van sensoren van andere NAVO- lidstaten. De schermen worden 24/7 bewaakt en bestudeerd. Wordt het grondgebied vanuit de lucht bedreigd? Dan is het zaak om binnen een mum van tijd een beslissing te maken.

Mindfuck

Dat verdedigen is een mogelijkheid. Vooralsnog is afschrikken de missie. Wat dat betreft zijn de Patriots een statisch systeem. “Als ze eenmaal staan, is het wachten op wat er wellicht komen gaat”, zegt Erik. “We trainen vaak op scenario’s waar het volle bak verdedigen is en de calamiteiten elkaar opvolgen. Hier zitten we op missie, toch is de dreiging laag. Dat kan een mindfuck zijn.”

De club is gemixt. Naast mensen met bakken aan ervaring, lopen er collega’s die net bij de eenheid binnen zijn. “Opeens slapen, eten en werken we met elkaar. Buiten de wapenbediening ook continu op elkaars lip zitten…. Ik weet hoe het is.” De sfeer binnen de groep is goed, vertelt hij. “Ik heb alle rangen als onderofficier doorlopen. Ik zie het nu wel als mijn taak de jongelieden te helpen. Natuurlijk, de Patriot is een prachtig systeem, maar ik zet nu vaak een stapje terug. Mensen helpen, dat is waar ik mijn plezier uit haal.”

Missie gaat door, in andere vorm

Eind oktober verandert de samenstelling van de eenheid. Het Nederlandse materieel verdwijnt uit het gebied. Noodzakelijk, want er is momenteel qua personeel slechts één command and control- en één logistiek element voorhanden. Daarbij zit de Patriot middenin een moderniseringsslag. De tijd dringt. In 2024 en 2025 staat de eenheid alweer gereed voor de Very High Readiness Joint Task Force van de NAVO.

Voor Erik is dit misschien wel de laatste missie met de Patriot. Hij ontving tijdens een speciale ceremonie voor het door hem zo geliefde wapensysteem de gouden medaille voor 36 jaar trouwe dienst. “Het is fantastisch dat ik daarmee mogelijk mijn laatste missie kan besluiten. Het doet me meer dan ik had gedacht.”

Adequate luchtverdediging is alleen mogelijk met ondersteuning op de grond. Hieronder een aantal landmachters in actie.