Tekst Evert Brouwer
Foto Valerie Kuypers, archief KNVB, Wikipedia

‘Het oorlogselftal’ schiet raak

Indrukwekkend en regelmatig beklemmend. Het zijn woorden die opkomen tijdens de première van de opvoering ‘Het Oorlogselftal’ van het Nachtlicht Ensemble en sporthistoricus Jurryt van de Vooren in Emmen, eind vorige maand. Op 4 mei zal de Nationale Sportherdenking bij het Olympisch Stadion het hoogtepunt van de reeks voorstellingen zijn, met aandacht voor voetballers die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.

Grote foto boven: Het Nederlands elftal in 1905, met links zittend de dan jonge officier Rein Boomsma.

Onder de gevallen sporters is een oud-aanvoerder van het Nederlands elftal: verzetsman én beroepsmilitair bij de Koninklijke Landmacht, kolonel Rein Boomsma. “Hij speelde voor Sparta, was daar erelid. Door overplaatsingen speelde hij voor meer clubs, onder meer Achilles 1894 uit Assen”, weet Van de Vooren.

‘Boomsma gaf geen boogschot, maar een kaarsrechten kanjer, die linea recta op mij afkwam’

Sporthistoricus Jurryt van de Vooren maakte de voorstelling samen met Het Nachtlicht Ensemble.

De international – hij voetbalde mee in de allereerste interlands in 1905 (tegen België) – was onder meer officier bij het 1e Regiment Infanterie, garnizoenscommandant in Apeldoorn en, ten tijde van de Duitse inval, als herintreder territoriaal commandant van het district Oost-Nederland. Van de Vooren: “Na de capitulatie raakte hij al snel betrokken bij het verzet, de Ordedienst. Zijn groep werd verraden en Boomsma kwam tot twee keer toe vast te zitten in het beruchte Oranjehotel in Scheveningen.” De militair werd daarna naar het concentratiekamp Neuengamme getransporteerd, waar hij in mei 1943 op 63-jarige leeftijd is gestorven. Vermoedelijk aan een hartaanval of uitputting, tijdens dwangarbeid.

De voorstellingen:

  • 27 maart: Utrecht, Muziekschool
  • 3 april: Alkmaar, Artiance (in samenwerking met leerlingen Artiance)
  • 16 april: Sneek, Theater Sneek
  • 24 april: Wageningen, Juniushoff (in samenwerking met Stedelijke Muziekvereniging De Harmonie)
  • 4 mei: Amsterdam, Nationale Sportherdenking
Kolonel Rein Boomsma (links) en international Boomsma in 1905. Nederland speelde toen nog niet in het oranje shirt.

‘De voorzet van Wels bereikte de Belgische achterhoede zonder dat er één Nederlander aanwezig was’

KNVB-monument

Rode draad in de voorstelling is de interland die Nederland op 21 april 1940 speelde in het Olympisch Stadion. De laatste thuiswedstrijd vóór de Duitse inval. Han Hollander verzorgde namens de AVRO-radio het rechtstreekse verslag.

Op 12 mei 1946 speelde het Nederlands elftal in het Olympisch Stadion zijn eerste thuiswedstrijd ná de Bevrijding. Han Hollander was er niet meer bij, want samen met zijn vrouw Leentje Hollander-Smeer werd hij op 9 juli 1943 vermoord in Sobibór. De legendarische sportjournalist was een van de duizenden oorlogsslachtoffers in het Nederlandse voetbal. Zijn naam staat ook op het KNVB-monument, dat in 1949 werd onthuld, samen met nog 2.211 andere omgekomen voetballers uit heel Nederland en Nederlands-Indië.

De grondlegger van de (radio)sportverslaggeving, Han Hollander.

Feijenoord

Hollander duikt in audiofragmenten tijdens ‘Nachtlicht’. Net als Joop van der Heide. De linksback speelde mee in het Oorlogselftal van april 1940, zijn enige interland. De speler van Feijenoord (toen nog met ‘eij’, EB), wist zich na te zijn ontsnapt aan de Arbeidseinsatz aan te sluiten bij de Canadezen en maakte de bevrijding van ‘zijn’ Rotterdam mee.

“Hoe we dat weten? Een verslaggever herkende hem tijdens de uitzending op de Coolsingel en daarvan zijn opnames gearchiveerd”, meldt Van de Vooren.

Check de unieke, historische opnames!

Een deel van het Nachtlicht Ensemble tijdens een repetitie in de Q-Factory in Amsterdam.

Vergeten verhalen

Genoeg dus voor (nog) een boek. Maar een voorstelling? Het idee daarvoor bestond al langer bij Van de Vooren, die een bijzondere belangstelling heeft voor sporters tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het ensemble en hij (“de enige Amsterdammer afgestudeerd op Feyenoord”) ontmoetten elkaar bij toeval tijdens een online bijeenkomst. De plannen waren snel gesmeed.

Het Nachtlicht Ensemble heeft met de hulp van vijf componisten de vergeten persoonlijke verhalen verwerkt in de concertreeks. “We zijn een jong ensemble, dat de grenzen binnen de muziek opzoekt. De verschillende achtergronden, zowel jazz als klassiek, worden gecombineerd tot een ontmoeting tussen muziek, sport, geschiedenis en herdenken”, aldus drummer Marc Sentenie.

De partituur van tenorsaxofoniste Fleur Peereboom.

Van de Vooren vindt vooral de combinatie van het Nachtlicht Ensemble, bestaand uit jonge musici, en plaatselijke muziekverenigingen bijzonder. “Bij een oorlog tussen twee legers raken vooral jonge mensen betrokken. Degenen die nu komen kijken en meedoen, realiseren zich opeens: het is niet meer een opa op een foto, maar een jongen die hier op het veld heeft gespeeld, in ons clubhuis stond.”