Tekst RITM Hanna Gillissen
Foto Phil Nijhuis I Video: SM Peter van Bastelaar

'Meld ‘m aan, pak ‘m als 1e!'

5 Fennek-pantservoertuigen van het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando (DGLC) rijden achter elkaar over het strand aan de Poolse Oostzee. Niet veel later doemen vanuit de bosrand de eerste luchtverdedigers op. Gevechtsvest aan, helm in de hand. Ze strijken neer in de duinen. Het wachten begint. Straks worden ze per 2-tal - schutter en commandant - opgeroepen om positie in te nemen. De gezichten staan strak, de blik is gefocust. Vandaag gaat het gebeuren.  

De lucht is strakblauw, de zee kalm. De luchtverdedigers van het DGLC klappen een stoeltje uit, eten een boterham. “Ik ben na jou hè?” Nog een ‘boks’ van collega’s, en daar gaan ze. 

Op de laatste dag van de grootste Europese luchtverdedigingsoefening van de NAVO tot nu toe, Tobruq Legacy 2019, vuren Nederland en Duitsland tientallen raketten af. ‘Wij’ schieten met onze Fennek-voertuigen korte afstand luchtdoelraketten af, Stingers. ‘Zij’ doen dat met hun Leichte Flugabwehr System, LeFlaSys. De live firing van de binationale SHORAD taskforce is de aftrap van een gezamenlijke luchtverdedigingseenheid voor de korte afstand. 

De luchtverdedigers lopen via de bosrand richting het strand waar de Fenneks al klaarstaan.

‘Veel schutters schieten vandaag voor het eerst’

Zenuwachtige gezichten

Op het oefenterrein in Ustka zijn vanochtend in alle vroegte de Stingers gecontroleerd en op de voertuigen geladen. 4 op de Turret, de toren van elke Fennek. Vlak voor de missile loading steekt kapitein Jeroen, commandant van het Stinger-element van 13 Luchtverdedigingsbatterij, de crews een hart onder de riem. “Vandaag gaan onze 23 schutters schieten. Veel van hen zijn net opgeleid en doen dit voor het eerst. Toen ik zojuist tijdens het appèl die zenuwachtige gezichten zag, zei ik: ‘jullie weten wat jullie doen, hiervoor zijn jullie opgeleid. Als je het doel mist, baal je waarschijnlijk, maar mij maakt het niet uit. Het gaat erom dat jullie schietervaring opdoen."

Nederland heeft geen eigen schietbaan om raketten af te vuren en zoekt daarom 1 keer per jaar het buitenland op. Het is voor de Stinger-eenheid zelfs 2 jaar geleden omdat het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando, een mix van land- en luchtmachters, vorig jaar als tijdelijk geplaatste ‘Compagnie in de West’ 4 maanden op Curaçao zat. Jeroen: “Deze live firing is echt een hoogtepunt. Hier doen we het voor.” 

Wedstrijdje

Exact om 10.05 uur, het officiële startmoment, is het zoemende geluid van een drone te horen. "1 track", roept opperwachtmeester Sandra, vandaag hoofd van de schietoefening. De 1e Fennek heeft het vijandelijke doel in het vizier. “Kom op Sierra 2”, moedigt wachtmeester Amber, groepscommandant van meerdere crews, haar plaatsvervanger op de 2de Fennek aan. “Meld ‘m aan, pak ‘m als 1e!” Ze lacht: “Het is echt een wedstrijdje wie de drone het snelst ziet.” 

‘Het is een wedstrijdje wie het doel als eerste ziet’

‘Haar’ Fennek mag uiteindelijk als eerste vuren. De toren op het voertuig draait richting de drone. Met een knal schiet de raket eruit, maar… eindigt nog geen 100 meter verderop met een treurige plof in zee. “O nee, het zal toch niet, hè?” roept Amber. “Dit noemen we een dud. Dan doet de lanceermotor het, maar de raketmotor niet en dus ploft ‘ie neer”, legt ze uit. “Ik moet ook zo in die bak; ik hoop dat ‘ie het dan wel doet…”  

Vanuit de duinen leven de luchtverdedigers met hun collega’s mee.

4 raketten tegelijk

De afgelopen 3 weken oefenden de luchtverdedigers tactisch, samen met hun Duitse collega’s. “Interessant”, vond Amber. “We moesten een gebied beschermen tegen dreiging vanuit de lucht. Zij met hun LeFlaSys, wij met onze Stinger Weapon Platform Fennek. We maakten samen een linie waar niets doorheen mocht komen. Nu staan we naast elkaar te schieten.” Ze wijst naar rechts, waar een eindje verderop de Duitse Ozelot-voertuigen 4 raketten tegelijk afvuren.

De Nederlandse luchtverdedigers hebben 2 jaar op een live firing moeten wachten, vertelt kapitein Jeroen.

Niet veel later wordt het ook aan Nederlandse zijde alsnog vuurwerk en volgen de voltreffers elkaar op. Ook Amber en haar schutter, kannonier Sander, maken een full hit. Bij terugkomst krijgen ze felicitaties van hun collega’s, de wachtmeesters-1 Bjorn en Jeffrey. Ze tonen een filmpje dat ze van hun shot hebben gemaakt. Zelf hadden ze al geschoten en ook met hun eigen resultaten zijn ze blij. 

Schutter Sander (links) en groepscommandant Amber komen uitgelaten terug, het doel is geraakt!

‘De drones zijn voorzien van een hot nose’

Manpad-schieten

Als klap op de vuurpijl wordt er nog een aantal Stingers vanaf de schouder afgeschoten. Deze Manpads (Man portable air defense systems), zijn venijnig, vertelt Jeroen. “Vanuit een vliegtuig herken je een voertuig snel. Een militair met een Stinger in z’n nek zendt echter niets uit. Hij moet het doel met het blote oog zoeken, zonder radar. Je ziet ‘m niet in de bosrand.” 

Het 1e schot is meteen raak. “Lekker”, roept een collega-luchtverdediger. Een andere schutter heeft moeite om het doel te vinden. “De drones zijn veel kleiner dan vliegtuigen”, legt Jeroen uit. “Ze produceren rook en hebben een hot nose, maar het warmtebeeld van een vliegtuig is veel groter.” Als onder leiding van Amber het laatste schot de drone bijna raakt met een zogenaamde tactical hit, is Jeroen tevreden. “Een echt vliegtuig was uit de lucht geweest. En daar gaat het om.” 

Vanaf de schouder wordt een Stinger afgeschoten.

Schutter Sander en groepscommandant Amber in actie zien? Bekijk de video! 

Nederland-Duitsland

Onder de noemer 'Project Apollo' streven Nederland en Duitsland naar een steeds intensievere samenwerking op het gebied van grondgebonden luchtverdediging. Waarom? Door de toegenomen dreiging vanuit de lucht van niet-NAVO-landen, en door bezuinigingen. Van 2013 tot 2015 bundelden de landen samen met Amerika de krachten in de NAVO-missie Active Fence om. Daarin beschermden ze Turkije tegen mogelijke raketaanvallen uit Syrië. Vorig jaar is de Duitse SAM-Group 61 zelfs ondergebracht bij het DGLC. De oefening Tobruq Legacy 2019 gaat de geschiedenis in als het 1e gezamenlijke optreden van de binationale SHORAD taskforce. Het Nederlands-Duitse samenwerkingsverband moet in 2023 deel uitmaken van de Very High Readiness Joint Taskforce (VJTF), de NAVO-flitsmacht. 

We kunnen veel van elkaar leren, vindt de Duitse sergeant-majoor Christian.

'Als je een biertje hebt gedronken, praat je makkelijker met elkaar'

'Jullie zijn statisch sterker, wij mobieler'

Volgens de Duitse sergeant-majoor Christian kunnen de Nederlandse een Duitse luchtverdedigers van elkaar leren. “Jullie zijn statisch sterker, wij zijn weer mobieler. Tijdens de oefening hebben we samen gebarbecued en veel lol gehad. Als je een biertje hebt gedronken, praat je makkelijker met elkaar. Ik weet nog geen namen van Nederlandse collega’s, maar herken gezichten: ‘Oh, dat is die Fennek jongen.’ Hopelijk leren we elkaar in de toekomst nog beter kennen. Volgend jaar bijvoorbeeld, als we op Kreta opnieuw samen oefenen.” 

Luitenant-kolonel Kuijpers wil toe naar 1 wapensysteem voor beide landen.

'Alleen met beleefdheid kom je er niet'

3 vragen aan luitenant-kolonel Jos Kuijpers, commandant van de binationale SHORAD taskforce: 

Waarom is de samenwerking met Duitsland zo belangrijk?

“We hebben veel te beschermen, maar weinig middelen. Door samen te werken, kunnen we kennis bundelen en het in het veld langer volhouden. Na veel praten en voorbereiden laten we nu zien dat we het kunnen. Ik word enthousiast van het gemak waarmee dat gaat. Duitsland ligt cultureel dichtbij ons, dat helpt natuurlijk. Ik kan grappen over de Duitsers maken en andersom. Alleen met beleefdheid kom je er niet. We willen straks al vanaf de tekentafel met elkaar samenwerken, toe naar 1 wapensysteem. We kunnen nu vast aan elkaar wennen, zodat we straks in looppas verder gaan.”

'Er was daadwerkelijk Russische aanwezigheid'

Wat maakt de oefening Tobruq Legacy 2019 bijzonder?

“Dit is de 1e keer dat we als binationale eenheid in z’n geheel samen trainen en schieten. Ik heb de 1e order van het gezamenlijk optreden in m’n zak, die gaat in het plakboek! Alle NAVO-landen zijn hier aanwezig en het is belangrijk dat elke lidstaat voldoet aan de eisen van nieuwe luchtverdediging. Dat Polen in sommige scenario’s een inzetgebied is, maakt deze oefening realistischer en spannender.”

Er zouden toch ook AMRAAM-raketten de lucht in gaan?

“Er was daadwerkelijk Russische aanwezigheid. Op onze beurt werken we met gevoelige informatie. Wil je die zo makkelijk prijsgeven…? Dat kan tegen ons worden gebruikt. Daarom hebben we besloten de AMRAAMS niet af te vuren. De Stingers wel, omdat het al oudere wapens zijn. Tegen de 32 collega’s die met de AMRAAM werken, heb ik gezegd: ‘Wat in het vat zit, verzuurt niet.’ Volgend jaar houden we op een andere plek alsnog een schietserie.”