75 jaar Bevrijding

Een bloedige Russische overwinning

Tijdens de 75-jarige herdenking van de Tweede Wereldoorlog kijkt de Defensiekrant naar de betekenis van dit conflict. Welke invloed had de oorlog op latere mens, techniek, politiek en cultuur. In deel 1 van deze 5-delige serie. De Sovjet-Unie en hun Grote Patriottische Oorlog.

Op een regenachtige 24 juni 1945 houdt de Sovjet-Unie zijn overwinningsparade op het Rode Plein. Meer dan een maand na de overgave van de Duitsers marcheren duizenden mannen langs hun leider Josef Stalin. Zij hebben het overleefd. Anderen waren minder gelukkig. Over hun immense aantal zijn wetenschappers het nog altijd niet eens. Schattingen komen op een getal van 27 miljoen doden, waarvan 9 miljoen militairen. Meer dan de helft van de Russen van nu verloor één of meer familieleden in de grote vaderlandse of patriottische oorlog, zoals de Russen hun Tweede Wereldoorlog noemen.

Molotov-von Ribbentroppact

Die benaming zegt veel over de manier waarop Russen naar de ‘oorlog tegen de fascisten’ kijken. Het verslaan van Nazi-Duitsland werd aan de bevolking uitgelegd als een Sovjetoverwinning die eigenhandig, zonder hulp van de westerse geallieerden tot stand was gebracht. Dat is het verhaal wat de Russen zelf schetsen. In 1939 tekenen ze een niet-aanvalsverdrag met het Derde Rijk, waarin zij een geheime clausule opnemen waarbij de Baltische staten, een groot deel van Polen en Roemenië in handen van de Sovjets komen. Pas na de aanval op de Sovjetunie door de Duitsers in juni 1941, komt het land in actie.

Lend-Lease

Als gevolg van de snelle Duitse aanval moeten de Russen zich ver op hun grondgebied terugtrekken. Het is dan ook niet vreemd dat Stalin al snel een invasie eist op het westelijke front van zijn Amerikaanse en Britse bondgenoten. Dat gebeurt pas in 1944. Wel ‘doneren’ de VS voor 11.3 miljard dollar (omgerekend 157.2 miljard dollar nu) aan voertuigen, brandstof, voedsel en munitie naar de Sovjetunie. Meer dan 4.000 Amerikaanse Sherman tanks doen dienst in het Rode Leger. De Britten leveren nog eens 5.200 extra tanks. Ter vergelijking: de Russen bouwen zelf ruim 57.000 exemplaren van hun standaardtank T-34. Los van het materiaal staat Stalin er alleen voor tegenover de Duitsers. Miljoenen mannen en vrouwen zijn nodig om de Duitsers terug te dringen. Na de strijd is er van een groot deel van Rusland weinig meer over.

Wederopbouw

De relatie met Groot Brittannië en de Verenigde Staten is nooit optimaal, maar de 3 hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog een gezamenlijk doel: Hitler verslaan. Wanneer dat doel is bereikt, bekoelt de vriendschap snel. Het wantrouwen over en weer wordt nu openlijk geuit. Churchill benoemt de breuk tussen oost en west als een ijzeren gordijn. Overigens was hij het, die samen met de Amerikaanse president Roosevelt, enorme concessies deed aan Stalin, waardoor een groot aantal landen ten oosten van Duitsland binnen de invloedssfeer van de Sovjet-Unie belandt. Democratie, zoals de westerse geallieerden hebben benadrukt, komt er niet. Stalin slaat de oppositie bloedig neer en installeert marionettenregeringen. Hij wil wat terug voor het offer dat zijn land heeft gegeven om de Nazi’s te verjagen.

Wederzijdse angst

De buffer van landen tussen West-Europa en de Sovjet-Unie is één van de manieren om in de toekomst een aanval te voorkomen. Om de banden met de satellietstaten te versterken, komt minister van Buitenlandse Zaken Molotov in 1947 met een economisch plan als tegenhanger van het Amerikaanse Marshallplan, dat hij ziet als een manier om de Soviet-invloed te verzwakken. Die angst is niet ongegrond. Net zoals de Russen Amerika neerzetten als een gevaarlijke imperialistische macht, zijn het de Amerikanen die de Sovjet-Unie als het kwaad afschilderen en alles proberen om de invloed van het communisme te verkleinen. In 1948 breekt Tito van Joegoslavië met Stalin. Het land vaart een onafhankelijke koers met een eigen soort socialisme en krijgt direct ondersteuning van het westen.

Chroesjtsjov

Stalin sterft op 9 maart 1953, paranoïde en in zijn eentje. Het land rouwt om de moorddadige dictator die tegelijkertijd een wereldmacht van de Sovjet-Unie maakte. Vooral zijn politieke tegenstanders halen opgelucht adem. Stalins opvolger Nikita Chroesjtsjov durft 3 jaar later zelfs kritiek op hem te leveren. Hij beticht hem van machtsmisbruik en verraad aan de oorspronkelijke communistische ideeën van Lenin. Het opent een weg naar veranderingen in het land. Dat doet niets af aan de buitenlandpolitiek. De geopolitieke verhoudingen van na de Tweede Wereldoorlog blijven, soms met geweld, gehandhaafd. Net zoals het trauma van de 27 miljoen doden dat vandaag de dag nog steeds doorwerkt in de keuzes van Moskou.