Tekst Vanessa Strijbosch
Foto Herman Zonderland

De man die door de atmosfeer sprong

Google ‘1e mens in de ruimte’ en vele pagina’s verschijnen over de fameuze ruimtevlucht van kosmonaut Joeri Gagarin. Echter, de allereerste ruimtepionier komt helemaal niet uit Rusland, maar woont in Florida en luistert naar de naam Joseph Kittinger. In 1960 steeg deze jonge testpiloot naar een hoogte van 31 kilometer, ervaarde als eerste wat gewichtloosheid is, in de ruimte te zijn èn… hij maakte een vrije val met een snelheid van bijna 1.000 kilometer per uur. 

Wat motiveert iemand om met een flinterdunne heliumballon naar de ruimte te gaan en in een prototype ruimtepak door de atmosfeer weer richting aarde te vallen? De inmiddels 90-jarige Kittinger krijgt die vraag regelmatig. “Wat er door mij heen ging? Het moest gewoon gebeuren. Dus deed ik het. Ik sprong.”  

Joseph Kittinger twijfelde geen moment toen hij vanuit zijn luchtdrukcabine op 31 kilometer hoogte terug naar aarde viel. “Ik vertrouwde er op dat het veilig was.”

Vertrouwen

“Ik sprong omdat ik ervan overtuigd was dat het veilig was”, praat de gepensioneerde luchtmachtkolonel verder over het baanbrekende moment op 16 augustus 1960. “Ik had vertrouwen in mijn materiaal, in mijn team en in mezelf. Het moest een succes worden. We wilden wat betekenen voor de luchtvaarders van de toekomst. Daarom ben ik testpiloot geworden. Ik wilde het veiliger maken voor mijn collega’s.”

Het juiste moment

En dat deed hij. Al plaatst Kittinger daar direct een voetnoot bij. In alle bescheidenheid benadrukt hij dat hij ‘slechts een radertje was in het geheel’. Vol lof en ontzag prijst hij de in zijn ogen ‘geniale visionair’, dr. Johan Paul Stapp. “Mensen lachten hem uit toen hij sprak over de mens in de ruimte. Toen hij vrijwilligers voor zijn onderzoeksprogramma zocht, stak ik mijn hand op, me niet realiserend waarvoor ik me precies opgaf. Ik was toevallig op het juiste moment, op de juiste plaats, bij de juiste mensen.”

‘Joe is de reden waarom ik bij de luchtmacht wilde’

Doing the impossible

“Het onmogelijke mogelijk maken.” Dat was de boodschap van Joseph Kittinger aan honderden studenten van de TU Delft. Op 6 maart was hij daar een van de gastsprekers op het VSV Leonardo da Vinci-symposium over de evolutie van de lucht- en ruimtevaart. De gevierde oud-jachtvlieger sprak opvallend gedetailleerd en soms met een knipoog over zijn bijzondere luchtvaartcarrière. Defensie maakte van de gelegenheid gebruik en eerde de beroemde piloot door hem tijdens het symposium het Ereteken voor Verdienste uit te reiken.

Dr. Johan Stapp (links) was zijn tijd vooruit en voorzag dat de mens ooit de ruimte in zou gaan. Joseph Kittinger had veel respect voor de onderzoeker.

Lef

Gesponsord door de Amerikaanse luchtmacht en in het diepste geheim onderzocht luchtmachtofficier Johan Stapp het aanpassingsvermogen van de mens aan de omstandigheden in de ruimte. De pionier, ook wel bekend als de snelste man op aarde, concentreerde zich met name op de impact van G-krachten, de kosmische straling en het tekort aan zuurstof. Joseph Kittinger, die als jonge tiener al meedeed aan motorbootraces en als gevechtsvlieger bij de Amerikaanse luchtmacht inmiddels vele vlieguren op zijn naam had staan, meldde zich bij Stapp aan als testpiloot. Hij bleek over de juiste mindset en vooral over een flinke dosis lef te beschikken om de extreme tests te ondergaan. Als allereerste mens onderging Kittinger gewaagde proeven met gewichtloosheid.

Zonder Kittinger geen Armstrong

Niet alleen met zijn recordsprong schreef Kittinger geschiedenis. Ook legde hij de basis voor het toekomstige bemande ruimtevaartprogramma van NASA. En hij deed meer: 

  • Hij vond de schietstoel uit en ontwikkelde de multi-stage parachute: de remparachute van dat systeem zit nog steeds in alle schietstoelen van jachtvliegers.
  • Hij maakte als eerste een solo ballonvlucht over de Atlantische Oceaan en vestigde een afstandsrecord van 3.221 kilometer.
  • Hij vocht mee in de Vietnamoorlog, schoot een MIG-21 neer maar werd later ook zelf neergeschoten waarna hij 11 maanden in krijgsgevangenschap doorbracht. 
  • Hij begeleidde skydiver Felix Baumgartner, die in 2012 Kittinger’s hoogte- en snelheidsrecord verbrak met een vrije val vanaf 39 kilometer. 
  • Hij maakte in totaal 16.800 vlieguren in 93 verschillende vliegtuigen, vloog 2.000 uur in gas- en heteluchtballonnen, maakte 101 parachutesprongen en moest zijn vliegtuig 2 keer in een noodsituatie met de schietstoel verlaten.   

Ontdekken

Het 90-jarige luchtvaarticoon heeft een opvallend frisse en ambitieuze kijk op de toekomst. “Mars wordt de volgende uitdaging. Dat gaat extreem lastig worden, maar ooit gaat het lukken. Alles is mogelijk. Als je er maar lang en hard genoeg voor werkt. We moeten blijven ontdekken. Dat zit in onze natuur. Jullie Nederlanders begrijpen dat als geen ander. Jullie ontdekten ooit nieuwe plekken op de wereld. Dat deden jullie met dezelfde ambitie die we nu ook nodig hebben.”  

Overste Ted Meeuwsen koestert de jarenlange vriendschap tussen hem en zijn held.

‘Het moest gewoon gebeuren. Dus ik sprong’

Met de Nederlandse luchtmacht heeft Kittinger een speciale band. Al in 1952 werkte hij samen met Nederlandse vliegers om de F-84G straaljager te testen. Bijzonder is zijn jarenlange vriendschap met luitenant-kolonel Ted Meeuwsen, plaatsvervangend commandant van het Centrum voor Mens en Luchtvaart. “Joe hing vroeger boven mijn bed”, memoreert Meeuwsen. “Ik was 7 jaar oud en zag de cover van Life Magazine waarop de sprong van Joe stond. Toen wist ik dat ik later ook in de lucht- en ruimtevaart wilde werken. Nu heeft mijn zoon Joe ook aan de muur hangen, maar dan een foto waarop zij samen staan.”

Slim

Meeuwsen, zelf een sterk voorvechter van innoveren, praat regelmatig met zijn Amerikaanse held over de toekomst van de luchtmacht. De F-35 en de 5e generatie luchtmacht zijn dan veelbesproken onderwerpen. “Een slimme zet”, vindt Kittinger de keuze voor de nieuwe straaljagers. “De F-35 is het perfecte voorbeeld van de eindeloze mogelijkheden in de luchtvaart. Het is een zeer gecompliceerd en geavanceerd toestel: de software, de vlieguitrusting, de stealth, de data. Dat maakt het nog uitdagender voor de vliegers. Nederland gaat internationaal een grote voortrekkersrol krijgen voor de F-35 en dat is bewonderenswaardig voor een land met maar 17 miljoen inwoners.” 

Tot op de dag van vandaag is Kittinger luchtvaartadviseur voor de Amerikaanse luchtmacht. Over wat hij onze Nederlandse vliegers zou adviseren is hij kort en krachtig: “Plezier blijven hebben in de atmosfeer.”