Van simpele schuifmaat tot vector netwerkanalyzers

DMI maakt werk van defensiebrede kalibratie

Het Servicecentrum Kaiser van de Directie Materiële Instandhouding (DMI) in Den Helder is een heel speciale club. De experts die bij dit onderdeel van Defensie Speciale Producten werken, leggen zich krijgsmachtbreed toe op het kalibreren van meet- en testinstrumenten. Van eenvoudige multimeters, schuifmaten en momentsleutels, tot de meest ingewikkelde vector netwerkanalyzers.

“Wij kalibreren alle meet- en testapparatuur op elektrisch, geometrisch, fysisch en optisch gebied”, steekt hoofd Engineering Frank Dreef van wal. Dat het assortiment van het servicecentrum veel verder reikt en diverser is dan de meeste mensen kunnen bevatten, blijkt wel. Thermometers van Paresto kalibreren, waarmee kroketten en gehakballen op voedselveiligheid worden getemperatuurd, kent iedereen wel. Maar bij het controleren en bijstellen van gasdetectieapparatuur voor militaire brandweermannen heeft de gemiddelde burger al veel minder beeld. Het is zomaar een greep uit het assortiment van 33.000 artikelen die jaarlijks het servicecentrum passeren.

Moeilijk voor te stellen

Daarbij zitten veel niet-alledaagse zaken, zoals de aanvalsperiscopen en navigatiemasten van de onderzeeboten. Het is moeilijk voor te stellen, maar alle apparatuur die Defensie Speciale Producten van DMI meet en kalibreert, hebben 1 gemene deler. Alles gebeurt met de grootst mogelijke zorg en nauwkeurigheid. Dat moet, want je wilt niet dat de bemanning van een Apache-gevechtshelikopter misschiet doordat de nachtzichtapparatuur verkeerd staat afgesteld. Of wat eenvoudiger: dat het optisch richtmiddel van een Diemaco (semi-automatisch geweer) een afwijking heeft. Om zulke hick-ups te voorkomen, beschikt de marine over hooggekwalificeerd technisch personeel.

Onderhoud aan chronometers

De instandhouding van militaire meetapparatuur gaat volgens Dreef terug tot de 19e eeuw. In 1858 kreeg professor Frederik Kaiser van de toenmalige minister van Oorlog opdracht om het onderhoud aan chronometers op te zetten. Uurwerken die destijds bij de marine werden gebruikt voor tijdsaanduiding bij de navigatie. De zorg voor deze technische hoogstandjes was toevertrouwd aan enkele officieren aan boord. “Helaas waren die niet allemaal even nauwkeurig en maakten zij weleens wat foutjes.” De minister van Oorlog gaf daarop professor Kaiser – sterrenkundige en docent aan de Universiteit Leiden – opdracht om het onderhoud beter te organiseren. “Dat heeft-ie gedaan. Het uurwerkatelier werd gereorganiseerd en Kaiser liet tegelijkertijd de sterrenwacht in Leiden bouwen.”

Wapens snel nodig

Senior Engineer Metrologie Alfred Neefjes vertelt dat de mannen en vrouwen van Defensie Speciale Producten zo’n beetje alle kalibraties van de krijgsmacht voor hun rekening nemen. In 2006 werd al besloten om de kalibratiecentra van landmacht, luchtmacht en marine samen te voegen bij het Meet- en Kalibratie Centrum van het toenmalige Marinebedrijf in Den Helder. In 2023 nam het varende krijgsmachtdeel ook nog eens alle geldende verplichtingen van het CLAS-assortiment aan algemene meetmiddelen over.

Bij de landmacht komt het vaak voor dat eenheden bepaalde artikelen, waaronder richtmiddelen van persoonlijke wapens, snel nodig hebben. Om aan die wens te kunnen voldoen, beschikt het kalibratiecentrum over een voertuig dat door Nederland rijdt om ter plekke kalibraties aan richtmiddelen uit te voeren.

Kalibers nameten

“Voor het meten van de kamerspeling in Klein Kaliber Wapens gebruiken we zogenoemde kalibers”, licht Neefjes toe. “Dat zijn nauwkeurige stukken metaal in de vorm van een patroon, waarmee je kunt vaststellen of de speling in het wapen groter is dan de eis. In dat geval wordt het wapen afgekeurd en moet onderhoud uitgevoerd worden.”

De technicus benadrukt dat het belangrijk is om de kalibers periodiek na te laten meten door het Kalibratiecentrum. Alleen dan weet je zeker dat de afmetingen binnen de toleranties vallen die de fabrikant stelt. “Dit geldt niet alleen voor kalibers, maar voor alle meet- en testmiddelen die bij Defensie gebruikt worden.”

Variëteit aan standaarden

Dreef licht toe dat kalibreren simpel gezegd het ‘vergelijken met een hogere standaard’ is. Maar ook de hogere standaard moet gekalibreerd worden. Zo krijg je een keten van herleidbaarheid. Bij het kalibreren van de zogenoemde werkstandaarden van de laboratoria is het standaardenlab behulpzaam. Hier beschikken ze over een variëteit aan nauwkeurigere standaarden, waaronder exacte lengtematen en gewichten, maar ook standaarden voor spanning, tijd, druk, temperatuur en weerstand.

Grote consequenties

Om laatstgenoemde op exact de juiste waarde te houden, worden de standaardweerstanden in een oliebad bewaard. “Temperatuurschommelingen beïnvloeden de exacte waarde van een weerstand. Door die onder olie met een constante temperatuur te bewaren, beschikken we altijd over een constante waarde.” Neefjes legt uit dat de elektrische standaarden onder meer worden gebruikt bij het kalibreren van meet- en testapparatuur voor wapensystemen. “Als je in dit werk vergissingen maakt, heeft dat grote consequenties voor de gebruiker.”

Zorgen voor continuïteit

Dreef vertelt dat het servicecentrum een grote variëteit aan werknemers telt. De een is gespecialiseerd in elektronica, de ander in fijnmechanica of optronica. “We leiden ook op, omdat weinig mensen van school komen met kennis van kalibreren. Doordat wij daar vrij veel tijd in stoppen en de aard van dit werk tamelijk specifiek is, zien we mensen niet graag na een paar jaar weer vertrekken. Om dat te voorkomen is er ruimte om binnen de techniekgroep door te groeien. Daarmee behoud je kennis en ervaring én zorg je voor continuïteit. Met tienduizenden artikelen die hier jaarlijks voorbijkomen is dat een eerste vereiste.”