Brigade als basis voor huidig Korps Mariniers

Politiek tij blokkeerde beslissende rol Mariniersbrigade

Amfibische operaties uitvoeren tegen de Japanners in de Stille Oceaan, daarvoor werd de Eerste Mariniersbrigade vanaf 1943 in het Amerikaanse Camp Lejeune en Camp Davis opgeleid. Zo kon Nederland een bijdrage leveren aan een gunstig verloop van de strijd. Na 2 atoombommen op Japan was de strijd plotseling voorbij en kreeg de eenheid een nieuwe taak. Dat zowel Nederland als de VS niet vergeten zijn waar de Mariniersbrigade zijn oorsprong had, bleek onlangs uit de onthulling van een plaquette bij de geboortegrond.

Ter voorbereiding op de recente training van het 32^ste Raiding Squadron van het Korps Mariniers op Camp Lejeune in de staat North-Carolina, bezocht sergeant-majoor van de mariniers Joost Wijker terloops de schaarse restanten van Camp Davis. Hij raakte bevangen door de geschiedenis die Nederland verbindt met deze locatie. Hij maakte zich sterk voor de onthulling van een klein monument bij het voormalige kamp. En zo geschiedde, afgelopen maand, in het bijzijn van tal van hoge Amerikaanse militairen. Namens Nederland was Commandant der Zeemacht Caribisch Gebied commandeur Hans Lodder aanwezig, net als kolonel der mariniers Carlo van den Berg, de marineattaché van de Nederlandse ambassade in Washington. Oud-marinier van de Mariniersbrigade Ben Hendriks stal echter de show, door zelf – op 85 jarige leeftijd, in gezelschap van zijn vrouw – vanuit het Canadese Toronto naar North-Carolina te rijden voor het evenement.

Streefgetal nooit gehaald

Ook aanwezig en ter zake de Mariniersbrigade zeer deskundig: Sjak Draak, collectiebeheerder van het Rotterdamse Mariniersmuseum. “De Nederlandse regering wilde een steentje bijdragen aan de strijd in de Pacific”, zo steekt hij van wal. “Hiervoor werden de mariniers in 1943 uitgekozen, vanwege de amfibische manier van oorlogvoeren. De 1^e Mariniersbrigade – want er zouden er nog meer volgen, was de bedoeling – zou bestaan uit 7.000 man. Vanuit de Antillen, Suriname en Groot-Brittannië werden 300 mariniers overgebracht als Kernkadergroep. Die ging samen met Amerikaanse instructeurs de opleiding verzorgen. Na de bevrijding van Zuid-Nederland kwam de werving voor de brigade op gang. Het idee bestond dat er iedere week 1.200 mensen met de boot vanuit Nederland naar de VS zouden vertrekken. Het streefgetal van 7.000 man is echter nooit gehaald. En toen kwam er een einde aan de oorlog…”

Band door kroeggevechten

De VS hadden volgens Draak vanaf augustus 1945 ‘andere prioriteiten’ en wilden de opleiding van de Mariniersbrigade zo snel mogelijk afbouwen. “De Koninklijke Marine en meer in het bijzonder het Korps Mariniers kregen gedaan dat de mannen hun opleiding mochten afmaken en hun uitrusting meenemen. Dit was deels te danken aan de welwillendheid van generaal Holcomb, de commandant van het United States Marine Corps (USMC). Hij had een goede band met de Nederlanders, waarmee hij al voor de Eerste Wereldoorlog had samengewerkt in China. Nederlandse mariniers vormden hier gezantschapswachten in de ambassadewijk van Peking. Tijdens kroeggevechten kozen de Amerikaanse en Nederlandse mariniers altijd elkaars kant, zo vertelt de overlevering. Zo was de band bestendigd tussen de eenheden.”

Geen toestemming voor ontscheping

Omdat de strijd tegen Japan voorbij was, kreeg de Mariniersbrigade een nieuwe taak. Dat was het herstellen en handhaven van de orde in het toenmalig Nederlands-Indië. “Hier was na de capitulatie van Japan een machtsvacuüm ontstaan”, vervolgt Draak. “Soekarno en Hatta hadden de ‘Republik Indonesia’ uitgeroepen en verder maakten communisten, Islamisten, het Indonesische leger in oprichting en allerlei bendes de dienst uit. Vooral de Chinese en Nederlandse bevolking hadden onder hen te lijden.”

Er moest wat gebeuren. En zo vertrokken de eerste 2.000 mannen van de Mariniersbrigade in november 1945 vanaf Naval Base Norfolk. Bij aankomst kregen de Nederlanders echter geen toestemming van de Britse gezaghebbers om op Java aan land te gaan, op 250 man na. Dat had volgens Draak te maken met de postkoloniale wind die was gaan waaien na WO-II, waarbij voormalige machthebbers niet zomaar terug in het zadel werden geholpen. “De rest van de eenheid week uit naar Malakka en kregen pas in maart 1946 een vrije doortocht naar Soerabaja. “Die stad was omringd door verschillende strijdgroepen met Japanse kanonnen, mortieren en meer. De komst van de Mariniersbrigade pakte goed uit; Soerabaja werd ontzet en uiteindelijk kregen de Nederlanders heel Oost-Java in handen, met hulp van landmachteenheden.”

Rust keert niet terug

De Eerste Politionele Actie moest er vervolgens voor zorgen dat de belangrijkste productiegebieden terug onder Nederlands gezag zouden komen, zodat de economie weer op gang zou komen. Er zou afgerekend worden met de verschillende strijdgroepen. Een bekende actie tijdens dit offensief was de amfibische landing die de Mariniersbrigade in juli 1947 uitvoerde bij Pasir-Poetih, op Java. Ondanks de terreinwinst die ook deze actie opleverde, keerde de rust niet terug in het land. Draak: “De strijd was inmiddels ook verworden tot een guerrilla-oorlog. Nederland had weliswaar grote delen van Indonesië in handen, maar er vonden wel steeds aanvallen plaats op posten en konvooien.”

De verslechterende militaire situatie leidde in december 1948 tot de Tweede Politionele Actie, met als hoofddoel: de militaire uitschakeling van de Republiek Indonesië. Mariniers voerden hiertoe een amfibische landing uit bij Glondong, gevolgd door kleinere acties elders op Java en Sumatra.

Achterhaald door de geschiedenis

Intussen nam de druk op Nederland echter toe om een einde te maken aan de koloniale aspiraties. De internationale gemeenschap drong aan op onderhandelingen over een wisseling van regime. Zo geschiedde en in het licht daarvan werd de Mariniersbrigade op 7 juni 1949 als zodanig opgeheven. Op 27 december volgde de soevereiniteitsoverdracht en heette Nederlands-Indië voortaan Indonesië. “Zo heeft de Mariniersbrigade al met al niet van beslissende waarde kunnen zijn in de strijd om Indonesië”, tekent Draak aan. “Dat is achterhaald door de geschiedenis en de politiek, zullen we maar zeggen.”

Blijvende band

Ondanks het verloop van de strijd in het overzeese Rijksdeel, dicht Draak de oprichting en inzet van de Mariniersbrigade toch een belangrijke rol toe. “Een van de belangrijkste aspecten van de opleiding in de VS was de geboorte van het moderne Korps Mariniers”, zo stelt de historicus. “De VS beschikten over de modernste wapens, opleidingen en organisatie, naar de modernste inzichten. Door landmachtcollega’s werd met enige jaloezie gekeken naar de uitrusting van de Mariniersbrigade. Het hele plaatje deed het ook goed in de media. In feite heeft het Korps Mariniers dankzij de Amerikaanse opzet en materiaal goed kunnen functioneren tot aan de jaren ’70. Het Korps bleef ook later bepakking en kleding naar Amerikaans model vervaardigen. 

Vanaf de jaren ’70 zie je dan een verschuiving naar meer samenwerking met Groot-Brittannië. Dan gaat het Korps Mariniers vooral gebruikmaken van hun tactieken, organisatie en uitrusting. Los daarvan geven gezamenlijke trainingen en de onthulling van de herinneringsplaquette natuurlijk aan dat er tussen het USMC en het Korps Mariniers sprake is van een band die blijft.”