Ruim baan voor space-domein dankzij satelliet BRIK-II
Over de grens kijken zonder de soevereiniteit van een land of luchtruim te schenden. Het is slechts één van de vele voordelen van de aanwezigheid in de ruimte voor Defensie. De afgelopen vier jaar heeft Nederlands zelf ontwikkelde satelliet BRIK-II de meerwaarde van ‘space’ voor Defensie bewezen. Onder leiding van het Defence Space Security Centre (DSSC) wordt de weg geplaveid naar meer. Veel meer.
Tekst: Michael Simon | Artists impressions: Bas Stijnen
‘We lanceerden BRIK-II om te laten zien dat we het kunnen’
Als Nederlands eerste nano-satelliet, de BRIK-II, rond 11 november 2025 is opgebrand, heeft hij ruim vier jaar in een baan rond de aarde gedraaid. “In eerste instantie lanceerden we deze satelliet om te laten zien dat we het kunnen”, vertelt majoor Dennis. Hij is hoofd space-operaties bij het DSSC en tevens projectleider BRIK II-satelliet. “Van de toenmalige Commandant Luchtstrijdkrachten, luitenant-generaal Schnitger, kregen we de opdracht een door ons zelf ontwikkelde satelliet te lanceren die we ook zelf kunnen besturen. Het klinkt misschien wat kort door de bocht, maar het doel was om te laten zien dat het binnen het bereik van de Nederlandse krijgsmacht lag om dit te doen.”
‘Nederland heeft een goede ruimtevaartindustrie’
Pioniers binnen Defensie
Destijds, ruim tien jaar geleden, werd het ruimtedomein nog beschouwd als ‘veel te duur’ en ‘veel te complex’, vertelt de majoor. “Dat moesten we met name overlaten aan het Europees Ruimteagentschap ESA, NASA (National Aeronautics and Space Administration) en andere grote defensieorganisaties zoals die in de Verenigde Staten. Maar met de ontwikkelingen van new space-technologie zagen we de verschuiving van miljarden kostende satellieten naar kleine micro- en nanosatellieten. Die kunnen voor een fractie van dit bedrag gebouwd, gelanceerd en geopereerd worden. Met dit project wilden we aantonen dat ook deze kleine satellieten, met beperkte budgetten, relevant zijn voor de militaire toepassing.
“Bovendien heeft Nederland een goede ruimtevaartindustrie en om die weerbarstigheid te doorbreken is, in opdracht van generaal Schnitger begonnen met de bouw van een satelliet. Daar zijn niet eens zoveel randvoorwaarden aan meegegeven, hij moest vooral nuttig zijn voor militaire operaties.”
Defence Space Security Centre
Het DSSC is opgericht in 2013 en onderging sindsdien diverse naamswijzigingen. In het begin was het nog geen operationeel domein en verkenden werknemers vooral wat ´ruimte´ voor Defensie kon betekenen. De huidige naam is met de Defensienota 2022 gekomen, waarin ‘space’ erkend werd als militair operationeel domein. Ook is in diezelfde nota een structureel budget toegekend.
De rol van het DSSC is om de gehele defensieorganisatie voor te bereiden en in te richten voor het operationeel gebruik van het ruimtedomein. “Eigenlijk zijn we een soort tussenfase tot we een operationeel space command hebben”, vertelt de majoor. “Daarvoor is nog geen stip op de horizon gezet, maar wij plaveien de weg er naar toe.”
Nederlands product
Zo start de ontwikkeling van de BRIK-II, met als twee belangrijkste doelstellingen: aantonen dat de luchtmacht binnen de beschikbare budgettaire kaders capaciteiten in de ruimte kan ontwikkelen die een grote meerwaarde oplevert voor Defensie. De tweede doelstelling is het creëren van randvoorwaarden om nieuwe collega's op te leiden in dit specialistische domein. Zo moet een kleine groep space-specialisten groeien naar een grotere afdeling.
Minstens net zo belangrijk als de beperkte kosten is het feit dat de ontwikkeling van de satelliet grotendeels in samenwerking met de Nederlandse industrie tot stand komt. “Met het Nederlandse ISISPACE hebben we de satelliet ontwikkeld. 982 Squadron in Dongen, dat nog nooit iets voor de ruimte had gemaakt, leverde een radio voor de satelliet. De sensoren zijn gebouwd door het Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum en de Universiteit van Oslo. Daar bovenop trad de faculteit Lucht- en Ruimtevaart van de TU Delft op als adviseur bij het project.”
Operationele doeleinden
De lancering van de satelliet was 30 juni 2021 en 11 november 2025 is de vermoedelijke datum waarop de BRIK-II is opgebrand. In die bijna viereneenhalf jaar tijd zijn de doelstellingen behaald, vertelt Dennis. “De belangrijkste zelfs ruimschoots: we hebben Defensie ervan overtuigd dat wij als Nederland iets als dit zélf kunnen ontwikkelen en gebruiken voor defensiedoeleinden. We draaien met onze satellieten, inclusief de nieuwste nu al operaties waarbij onze satellietsensoren gebruikt worden voor inlichtingenvraagstukken.”
De informatie die de BRIK-II uiteindelijk leverde, is niet voor operationele doeleinden gebruikt; louter voor experimentele. “Maar we hebben laten zien dat alles aan boord werkt én dat er nuttige, bruikbare informatie geleverd kan worden. Een van de sensoren van BRIK-II is ook doorontwikkeld in de tweede en derde satelliet die we gebouwd hebben, samen met Noorwegen. Zodoende heeft de BRIK-II de deur geopend voor het gebruik van satellieten van eigen bodem voor operationele doeleinden.”
Belang van ruimte en satellieten
Dat per 1 juli 2025 het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) is omgedoopt tot het Commando Lucht- en Ruimtestrijdkrachten (CLRS), zegt veel over het toegenomen belang van het space-domein voor Defensie. “Dat merken wij als eenheid ook”, zegt Dennis. “We hebben in juni onze eerste operationele satelliet in gebruik genomen en komend jaar volgen er meer. Daarnaast groeien we, en dat moet ook, qua personeel. Toen ik in 2018 begon, waren we met z’n vijven en inmiddels met ongeveer twintig. Veruit onvoldoende trouwens voor de opdracht die voor ons ligt. We hebben wel werk voor honderd man momenteel.”
Het belang van satellieten in de ruimte is volgens de majoor evident. “Het unieke ervan is dat je over de grens kan kijken, zonder dat je de soevereiniteit van een land schendt. Bovendien kan niemand er iets over zeggen; de ruimte is van iedereen.” Dennis neemt de huidige oorlog in Oekraïne als typerend voorbeeld: “De satelliet is één van de weinige middelen waarmee we voorbij de grenzen van Rusland kunnen kijken zonder het luchtruim te schenden. Want F-35’s mogen de grens natuurlijk niet over, waardoor je niet ver genoeg kan kijken. Via de ruimte heb je die mogelijkheid wel.”
“Op korte termijn lanceren we drie nieuwe satellieten.”
Veel betekenende toekomst
De positieve resultaten betekenen in ieder geval dat het DSSC fors groeit om nieuwe projecten in het ruimtedomein uit te rollen, vertelt majoor Dennis. “Op korte termijn lanceren we bovendien drie nieuwe satellieten en die zijn een flink stuk groter dan de BRIK-II. Eentje is al eerder dit jaar de ruimte in gegaan.”
Gevraagd naar de leerpunten van het hele BRIK-II-project, benoemt majoor Dennis ten eerste het feit dat de satelliet gebouwd is. “We hebben geleerd wat erbij komt kijken om dit zelf te doen. Mensen binnen onze afdeling hebben meer ervaring opgedaan en weten bijvoorbeeld welke ontwikkelingsstappen kritiek zijn en waarop we moeten letten. Zo is bijvoorbeeld geheugenopslag van een satelliet heel gevoelig voor straling.”
Majoor Dennis en zijn team maken dankbaar gebruik van de hick ups waar ze met de BRIK-II tegenaan liepen. “Zo kunnen we toekomstige satellieten robuuster te maken. Want als wij beloven dat we met onze satellieten militaire operaties ondersteunen, dan moeten ze het ten tijde van een militair conflict ook wel doen.”
Nog even teruglezen hoe de lancering van de BRIK-II verliep, bekijk dan dit verhaal.
