Vervlogen Tijden: de Slag om de Schelde

Luchtsteun cruciaal tegen Duitsers en voor Canadees moraal

Eind 1944 voltrekt zich in en om Zeeland een gevecht dat langer duurt en meer slachtoffers vergt dan D-Day en Market Garden. De grootste veldslag in ons land, de Slag om de Schelde, is tevens een van de onbekendste. En als dát al zo is, dan geldt dat zeker voor de rol die de militaire luchtvaart daarin speelde. Wellicht verandert dit na 17 december, als een bioscoopfilm over de veldslag in première gaat.

Lang leeft een groot deel van Nederland in de veronderstelling dat in WOII, na operatie Market Garden, geen grote slag meer plaatsvindt in ons land. In Zeeland weten de inwoners wel beter. Sterker nog, de Slag om de Schelde houdt die provincie, het westen van Brabant en het noordwesten van België 6 weken in de greep: van 2 oktober tot en met 8 november. De naweeën van de slag duren nog jaren langer.

De Slag om de Schelde is cruciaal voor de geallieerden die eigenlijk al voor, maar met name na Market Garden met een enorm logistiek probleem zitten: de aanvoerlijn vanuit Normandië is te lang. Een grote zeehaven is essentieel om de gevechten niet alleen in Nederland te kunnen voortzetten, maar vooral in Duitsland. Die haven is er, en zelfs al op 4 september bijna geheel intact bevrijd: Antwerpen. Maar de vaarroute ernaar toe is én nog bezet én ligt vol mijnen.

Finest hour

Een hels karwei wacht de 60.000 man van de First Canadian Army, ondersteund door een flink aantal Fransen en Polen en kleinere aantallen uit andere landen, om de Schelde vrij te maken van 90.000 Duitsers. Hitler heeft persoonlijk heeft aangeven “mit allen denkbaren Mitteln die Westerschelde zu sperren”. Door alle ondergelopen land is het ook een strijd tegen de modder, die daardoor meer weg heeft van een veldslag uit de Eerste Wereldoorlog. Het duurde wel even, maar in Canada staat de ‘Battle of the Scheldt’ inmiddels bekend als ‘Canada’s finest hour’ in WOII. Toch dient ook de rol van Royal Air Force (RAF) meer bekendheid te krijgen, vindt historicus Mike Bechtold die over dit onderwerp vorig jaar een lezing gaf op Vliegbasis Woensdrecht. Hij bestudeert al tientallen jaren de inzet van luchtsteun die in deze periode volledig van de RAF komt met de daarin ingebedde landen zoals uiteraard Canada.

Samenwerking

De opmars van de Britse legergroep waartoe ook de Candezen behoren, is qua luchtsteun rond oktober 1944 gekoppeld aan de 2e Tactische Luchtmacht. Die bestaat uit 2 groepen: 83 en 84, waarbij de laatste zich puur richt op de ondersteuning van First Canadian Army. Het is een verzameling van Mustangs en Spitfires als fotoverkenners, jagers en jachtbommenwerpers en Typhoon aanvalsvliegtuigen uitgerust met raketten. “Tot het eind van de oorlog werkt het Canadese landleger en 'No. 84 Group' zeer nauw samen”, legt Bechtold uit. “Alleen heeft de laatste nooit echt aandacht of erkenning gekregen voor wat het heeft gedaan. Britse historici kijken meestal naar 83 Group die met de Britten optrok.”

Het unieke aan de samenwerking tussen de 2 eenheden ligt in het feit dat hun hoofdkwartieren bij elkaar zaten. Bechtold: “Beslissingen werden samen genomen: de avond ervoor besloten de generaals samen wat de dag erna zou gebeuren.”

4 stappenplan

En met succes, al duren de slagen soms vele dagen langer dan vooraf gedacht. De strijd om het toch niet al te grote Woensdrecht en Hoogerheide neemt maar liefst 10 dagen in beslag. Pas daarna hebben de Canadezen toegang tot het schiereiland Zuid-Beveland dat de noordzijde van de Schelde begrenst.

De Canadezen, die vrijwel de gehele kuststrook vanaf Normandië bevrijdden, willen in 4 stappen het Scheldegebied schoonvegen. Deel 1 is de aanval ten noorden van Antwerpen voor het veiligstellen van de toegang tot het schiereiland Zuid-Beveland. Deze slag reikt tot net voorbij Woensdrecht. Het 2e deel is het opruimen van de zogenoemde ‘Breskens pocket’, het gebied ten noordwesten van Antwerpen tot aan de Noordzee en de zuidelijke Schelde-oever. Als 3e is er de verovering van Zuid-Beveland, zowel vanuit Noord-Brabant als met een landing op de kust van Zuid-Beveland. Het slot is de aanval op de door Hitler zo genoemde ‘Festung Walcheren’.

Royal Absent Force

Het is voor de RAF nooit lastig om doelen te vinden, maar kunnen opstijgen is wél een probleem. Bechtold: “Grofweg de helft van oktober is het weer zodanig slecht dat dat niet mogelijk is. De RAF krijgt in die tijd ook wel de bijnaam ‘Royal Absent Force’.” Maar toch, áls ze kunnen opstijgen, weten ze een ongekend aantal missies te vliegen; in oktober alleen al 9.782, met op 2 dagen zelfs meer dan 700 sorties. “De aanwezigheid van vliegtuigen is tweeledig”, vervolgt de historicus. “Ten eerste bestoken ze de vijand wat hen tevens demoraliseert, omgekeerd weten de geallieerde grondtroepen zich vanuit de lucht gesteund wat juist motiveert. Krijgsgevangen vertellen zelfs dat wanneer geallieerde vliegtuigen zichtbaar zijn, ze meteen stoppen met artilleriebeschietingen.”

Zinken

Maar uiteindelijk zijn er in de oorlog alleen maar verliezers. Zo ook onder de burgerbevolking. Na weken van strijd rondom de Schelde willen de Duitsers op Walcheren niet van wijken weten. De commanant van de First Canadian Army, generaal Guy Simonds, komt met het plan om Walcheren te laten ‘zinken’ door zeedijken te bombarderen en het land te laten overstromen: inundatie. Het idee lijkt onmogelijk, maar Simonds overtuigt opperbevelhebber Eisenhouwer die op 1 oktober toestemming geeft.

Een dag later al werpen 2 Amerikaanse B-17 bommenwerpers pamfletten uit boven Walcheren ter waarschuwing van de inwoners voor een ‘hevig en langdurig luchtbombardement’. Maar waar moeten ze naartoe? Een etmaal later bombarderen in 8 aanvalsgolven zo’n 250 Lancasters de zeedijk bij Westkapelle. Er ontstaat een bres van zo’n 30 meter die door het spoelende water uitgroeit tot 125 meter. Maar door gebrek aan precisiemogelijkheden, wordt ook een groot deel van het dorp vernietigd en komen 159 burgers om het leven. De overstroming gaat bovendien niet snel genoeg. Ook de dijken bij Vlissingen en Ritthem (7 oktober), Veere (11 oktober) en wederom Westkapelle (17 oktober) krijgen bombardementen te verduren. Uiteindelijk lukt het de geallieerden het eiland te laten overstromen en op 8 november de laatste Duitsers te verslaan.

De strijd kost bijna 13.000 doden, gewonden en vermisten aan geallieerde zijde en tussen de 10.000 en 12.000 aan Duitse kant.De Schelde kan worden schoongeveegd en op 28 november vaart het eerste konvooi naar Antwerpen. Wrang genoeg is bij de internationale ceremonie in de haven geen enkele militair van First Canadian Army uitgenodigd.

Alvast kijken hoe de film ‘De Slag om de Schelde’ eruit ziet? Bekijk dan deze trailer. Video: Levitate Film - September Film