Tekst Patrick Regan
Foto Jan Dijkstra

Slechts enkele aanpassingen nodig aan HAS

Majoor Arthur Driesen naast het door hem ontworpen F-35 ankerpunt.

Kan de F-35 veilig opereren in de Hardened Aircraft Shelter (HAS)? Dat onderzocht een team van DMO, de Amerikaanse luchtmacht, het NLR en TNO tijdens het recente bezoek van de twee F-35's aan Nederland. Operationeel blijken de shelters geschikt voor het nieuwe gevechtsvliegtuig. Maar de tests voor luchtwaardigheidscertificatie moeten nog komen. En niet de héle proef verliep echter vlekkeloos.

Sinds de F-104 Starfighter gebruikt de Koninklijke Luchtmacht de HAS om jachtvliegtuigen in te stallen. Deze hangars van gehard beton staan verspreid over de 2 Nederlandse vliegbases en bieden per stuk ruimte aan 1 toestel. Voor operationele taken moet het vliegtuig erin kunnen opstarten en met maximaal 30% Engine Thrust Rate(ETR) draaien. Projectofficier (DMO) majoor Arthur Driesen: “De kist heeft een aparte kleine straalmotor die het systeem van spanning, lucht en hydraulische druk kan voorzien. Die moet soms worden gereset en dan is 30% ETR nodig.”

Bij zo’n reset verplaatst een gigantische hoeveelheid lucht zich. Of de trillingen daarvan geen schade veroorzaken, was de vraag. Niet alleen voor de shelter, maar ook op de F-35 zelf. “Een HAS is groot, hol en gemaakt van beton; eigenlijk één grote klankkast”, vertelt de majoor. De geluidstrillingen weerkaatsen, kunnen gaan resoneren en zo schade toebrengen aan het vliegtuig. “Daarom doen we deze metingen.” Met microfoons op en rond het vliegtuig testten de onderzoekers of de trillingen binnen de limieten blijven.

Stilstaand in de shelter is soms 30% van het vermogen van de F-35 nodig.

Zuurstof

Ook onderzocht het team van Driesen of het geluid niet te hard is voor het personeel en of de gassen die vrijkomen voldoende worden afgevoerd en geen gevaar voor de gezondheid te vormen. “De vlieger van een F-35 heeft geen zuurstoffles zoals in de F-16. Het toestel genereert zelf zuurstof. Je wilt niet in de situatie komen dat een vlieger opstijgt en plotsklaps beroerd wordt van de gassen die hij heeft ingeademd.” Tot zover slagen HAS en F-35 voor alle tests.

Een leger aan sensoren, zowel op het vliegtuig als in de omgeving, brengt alle uitstoot van de F-35 grondig in kaart.

Automatisch motoren testen

Bij een nieuw vliegtuig horen nieuwe mogelijkheden. Zo kan de F-35 in 3 minuten volledig zelfstandig de motor testen; de zogenoemde Motor Built In Test (MBIT). Een proces dat voorheen veel meer tijd in beslag nam. Om te kijken of de shelter hiervoor geschikt is, laat het team de krachtbron eerst op 40% ETR draaien, een tussenstap. Vervolgens zouden ze de MBIT starten, gelijk aan 50% ETR. “Er komt dan zo veel kracht vrij, dat de remmen de kist niet meer op zijn plaats houden. Daarom hebben we een speciaal ankerpunt gemaakt.”

De vlieger, majoor Pascal Smaal, voert het vermogen langzaam op. 10, 20, 30%. Op dat moment verloopt alles nog vlekkeloos. De HAS lijkt dus geschikt voor operationeel gebruik. Bij 40% Engine Thrust Rate, blijken de akoestische trillingen voor een tweetal panelen te groot. Hoewel schade niet direct een gevolg zal zijn, moeten de limieten gerespecteerd worden. “Daarom zijn we niet naar de MBIT-setting gegaan.” Ook de HAS krijgt het bij 40% moeilijk: “De F-35 staat wat hoger op de pootjes dan de F-16. Het betonnen schild achter de shelter bleek te laag en de bomen kregen de volle laag.” 

Majoor Driesen: “Voor de test waren deze bomen nog mooi groen. De stukjes beton zaten al wel een beetje los.”

Voor de automatische motortest is een HAS dus nog niet geschikt. Dit ziet majoor Driesen echter niet als een probleem. “We kunnen nu 3 jaar voordat het vliegtuig daadwerkelijk in Nederland is, het operationele gebruik certificeren. Ook weten we nu dat we voor een MBIT nog wat extra maatregelen moeten nemen. Dat gaan we nu met TNO en de Amerikaanse collega’s verder uitwerken. Als de eerste F-35 in 2019 dus landt, zijn we er helemaal klaar voor.”