Tekst RITM Arthur van Beveren
Foto NIMH

‘Wiel en Rups’ bijbel van landmachtvoertuigen

De 4-tonner is misschien wel het bekendste voertuig van de landmacht. Je ruikt hem van verre en iedere militair schudde tijdens zijn opleiding in zijn laadbak heen en weer. Het is slechts een van de honderden verschillende type voertuigen die de KL na de Tweede Wereldoorlog heeft versleten. Auteur Sander Ruys zocht uit welke voertuigen precies en bundelde zijn vondsten in een vuistdik boek, in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

“Het was monnikenwerk”, vertelt Ruys aan de telefoon. De recentelijk gepensioneerd rechter bracht in de laatste 40 jaar talloze uren door in archieven om een zo compleet beeld te kunnen schetsen van het wagenpark. “Er bestonden al enige boeken over het onderwerp maar die gaven geen context. Waarom bepaalde voertuigen werden aangeschaft bijvoorbeeld. Meer inzicht in het materieel zegt iets over de gevechtswaarde van een eenheid.”

Een Diamond T 969 takelauto sleept tijdens de oefening Battle Royal in september 1954 een gestrande half-track van een verkenningseskadron weg. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog nam de Nederlandse landmacht veel geallieerde materieel over.

Mutual Defence Assistance Program

In het eerste deel van het boek bespreekt Ruys chronologisch de ontwikkeling van het wagenpark. “Elk decennium had zijn eigen karakter. De jaren 50 waren belangrijk voor de opbouw van de landmacht. Behalve de voertuigen die in Nederland werden gebouwd, kregen we in die periode in het kader van het Mutual Defense Assistance Program (MDAP) heel veel militaire hulp van de Amerikanen en via de Canadian Mutual Aid van de Canadezen. De Amerikaanse voertuigen kwamen overigens niet ons bezit, ze werden uitgeleend.” In 1962 kwam het MDAP abrupt ten einde, juist toen een groot deel van de ‘vloot’ toe was aan vernieuwing.

De DAF 3-tons artillerietrekker YA 328 uit midden jaren 50. De buitenlandse hulp was niet toereikend voor de opbouw van de landmacht. Daarom werden ook eigen voertuigen geproduceerd.

Tijdsgeest

“Nederland moest nu helemaal zelf materieel aanschaffen in een tijd dat mechanisering, het invoeren van gepantserde rupsvoertuigen, en motorisering, gepantserde wielvoertuigen, centraal stonden”, vervolgt Ruys. “Die ontwikkeling vloeide voort uit afspraken binnen de NAVO. Het wegvallen van het MDAP en de noodzaak tot aanschaf van nieuw materieel maakten in de jaren 60 verschillende  reorganisatie- en bezuinigingsrondes nodig om financiële ruimte te scheppen.”
Ieder decennium krijgt zo aandacht en dat levert bijzondere verhalen op over de tijdsgeest en de verhouding tussen de politiek en Defensie. Eind jaren 80 zat de KL in materieel oogpunt op het hoogtepunt. Vlak daarna, na de val van de Muur, volgden weer bezuinigingsrondes. Het woord inkrimping staat in elk van de laatste 3 hoofdstuktitels.

Een Leopard 2A4 gevechtstank passeert een waterhindernis over een pontonbrug tijdens oefening Rhino Drawsko in april 1997. Een jaar ervoor werden 114 soortgelijke tanks aan Oostenrijk verkocht. In de 20 jaar erna werden de bijna 300 resterende tanks ook afgestoten.

Goudmijn

Ruys kreeg bij het verzamelen veel hulp van Defensie. Een van die contacten leidde tot een bijzondere vondst. “In 2010 ontmoette ik een kapitein van de Afdeling Beproevingen. Ik mocht langskomen in Huijbergen en werd meegetroond naar een ruimte waar 4 grote roldeurkasten stonden met daarin vrijwel alle beproevingsrapporten, ook van voertuigen, sinds 1953. Een ware goudmijn waarvan ik niet had durven dromen. Ik heb daar vele uren doorgebracht. Mijn bezoek kreeg een mooie afloop want, toen in 2013 bleek dat de afdeling zou worden opgeheven, heb ik het bestaan van het archief gemeld bij het NIMH, waar het nu ligt.”

Militairen in de rij voor een CADI-wagen, in dit geval een VW Transporter T1, in de jaren 70.

CADI-wagens

Behalve de bekende DAF-vrachtwagen en de MB die je op elke kazerne ziet staan, ging Ruys juist op zoek naar onbekende voertuigen. “Bij mijn zoektocht kwam ik van alles tegen: successen, tegenslagen, mislukkingen, politieke invloed, malversaties, bijzonderheden, gegevens en foto’s. Een flink deel heb ik opgenomen in ‘Wiel en Rups’ en ik hoop dat de lezers dat zien en waarderen”, aldus Ruys. 557 pagina’s en ruim 870 afbeeldingen telt het boek. Ruys geeft ook aandacht aan de mobilisabele eenheden uit de Koude Oorlog door een flink aantal bij naam te noemen. Duizenden beroepsmilitairen en dienstplichtigen waren  immers bij deze eenheden ingedeeld en zullen hun slapende eenheid herkennen. En zelfs aan de Cantinedienst, met haar welbekende CADI-wagens, is een hoofdstuk gewijd.

Landmacht mag 3 exemplaren van het nieuwe boek ‘Wiel en Rups’ weggeven. Daar moet je wel iets voor doen. Stuur de antwoorden op de volgende 3 vragen en je adresgegevens naar redactielandmacht@mindef.nl. Uit de goede inzendingen verloten wij 3 winnaars.

  1. Noem 3 karakteristieke verschillen tussen de eerste generatie 4-tonner, de YA 4440, en de tweede generatie, de YA 4442.
  2. Wat is de betekenis van de X in YXK 4442?
  3. Wat is de betekenis van de X in YAKX 4442?