Tekst Leo de Rooij
Foto Collectie NIMH
Van Meteor naar F-35
Met de komst van de F-35 is Leeuwarden voor de vijde keer thuisbasis geworden van een nieuwe generatie vliegtuigen. Na Meteor, Hunter, Starfighter en F-16 nu de F-35. Het leuke is dat ieder vliegtuig iets nieuws naar Friesland bracht. De Defensiekrant dook in de geschiedenis en vergeleek de ‘big five’.
Gloster Meteor
We beginnen een paar jaar na de Tweede Wereldoorlog. De Koude Oorlog is begonnen en Nederland moet zich als lid van de NAVO herbewapenen. De 2-motorige Britse Gloster Meteor arriveert in 1949, het eerste straalvliegtuig dat op Leeuwarden wordt gestationeerd. Een echt 1e generatie overgangsvliegtuig; de propeller is ingeruild voor straalmotoren. Eigenlijk is er niet meer veranderd: geen radar, geen schietstoel (althans niet in de eerste versie), maar toch is iedereen euforisch over de 'glanzend witte vogels' die met ruim 900 km/u het luchtruim doorklieven. We krijgen in totaal 266 Meteors in diverse uitvoeringen, waarvan er maar liefst 74 verloren gaan. De techniek is in die dagen nog niet je van het en de vereiste snellere handelingsvaardigheid en de hoge landingssnelheid blijken wennen voor de vliegers destijds...
Hawker Hunter
De Hawker Hunter, vanaf 1955 te bewonderen op de Friese basis, wordt gezien als een 2e generatie jachtvliegtuig. Nederland koopt 209 stuks: een Britse dagjager (nog steeds geen echte radar) en nog altijd subsoon (onder de snelheid van het geluid). De Hunter blijkt een wendbaar toestel, steekt technisch goed in elkaar (slechts 25 gaan er verloren) en laat zich makkelijk bedienen. Dat maakt hem zeer geliefd bij de vliegers (een echte 'pilots aircraft'). Belangrijkste vernieuwing naast de vliegkwaliteiten en veiligheid: het is de eerste jager van Leeuwarden die wordt uitgerust met hittezoekende lucht-luchtraketten, de AIM-9B Sidewinder tegen vijandelijke vliegtuigen.
F-104G Starfighter
De 3e generatie is ontworpen als een pure air-to-air jager: de F-104G Starfighter, waarvan er 138 stuks gekocht zijn. Een 'raket op wielen, met een mannetje boven op de motor', luidt de treffende omschrijving. Kleine vleugeltjes, grote motor, twee keer sneller dan het geluid (supersoon), maar weinig wendbaar. Het eerste toestel dat beschikt over een fatsoenlijke radar. En dat is samen met die snelheid (het is nog steeds de snelste straaljager die de luchtmacht heeft gehad) handig want de Friese Squadrons worden voor 1 taak gebruikt: het onderscheppen van Russische bommenwerpers. Dat blijkt als in 1968 boven de Noordzee als de eerste Russische Bear bommenwerper wordt onderschept en 'vriendelijk doch dringend' het Nederlandse luchtruim uitgeleide gedaan. Vanaf de vliegbasis Volkel worden Starfighters ook ingezet voor het uitvoeren van aanvals- en verkenningsvluchten. Het toestel wordt ook herinnerd om de zogeheten 'zoomvluchten' (met 2.300 kilometer per uur naar 21 km hoogte) en natuurlijk de inzet bij de treinkaping bij De Punt.
F-16
Van de Amerikaanse F-16 die vanaf 1979 binnenstroomt, koopt Nederland er 213. Dit 4e generatie toestel betekent de overstap van analoog naar digitale apparatuur (fly-by-wire, de vlieger bestuurt het toestel niet rechtstreeks maar door tussenkomst van computers). De Vietnamoorlog heeft aangetoond dat een moderne straaljager wendbaar moet zijn, snelheid is minder belangrijk. En dus kan de Fighting Falcon bogen op superieure vliegeigenschappen en een enorm klimvermogen. De motor levert meer stuwkracht dan het vliegtuig weegt. Mede daardoor is het toestel uitermate geschikt als multi-role vliegtuig: zowel luchtverdediging als het bombarderen van gronddoelen. Dat is niet nieuw, maar Nederland gaat 1 stapje verder en bedenkt het swing-role concept: beide taken combineren in één vlucht. Dit blijkt zeer bruikbaar bij daadwerkelijke inzet in het langslepende Balkan-conflict. Daarbij wordt geschiedenis geschreven door het bombarderen van Servische troepen bij Srebrenica (1995) en het neerschieten van een Joegoslavische MiG-29 (1999).
Met de komst van de eerste operationele F-35 op Leeuwarden is de 5e generatie op de Friese basis een feit. Nederland schaft 46 van deze stealth (niet tot moeilijk voor radar zichtbare) toestellen aan. Met zijn sterke sensoren zijn het vliegende data platformen, die functioneren als knooppunt in een netwerk van systemen. De zogenaamde 'glass cockpit' (grote I-pad achtige LCD schermen voor de vluchtinstrumenten) en de speciale vliegerhelm verminderen de werklast van de piloot aanzienlijk. Vliegers zelf noemen het vliegtuig een echte 'game changer', maar hoe dat in de praktijk uitpakt moet natuurlijk nog bewezen worden. Feit is dat Nederland met de aanschaf van deze F-35 het modernste toestel krijgt dat momenteel te koop is.
