Tekst ritmeester Charlotte Snel
Foto sergeant-majoor Gerben van Es
Mee op de Zwarte Zee
We worden ‘in de gaten gehouden’, ‘spelen met vuur’ en de Russische agressie is ‘enorm toegenomen’. Als we de krantenkoppen moeten geloven bewegen de schepen van het NAVO-vlootverband Standing NATO Maritime Group-2 (SNMG-2) zich met gevaar voor eigen leven door de Zwarte Zee. Maar wat is daarvan waar?
Het rommelt in het Oosten, dat moge duidelijk zijn. Aartsrivalen Rusland en Oekraïne staan met de koppen tegen elkaar en ruziën over het recht op de wateren tussen Rusland en de Krim. Tegelijkertijd lonken Oekraïne en Georgië nog altijd naar het Westen. In 2008 hebben NAVO-leiders beloofd dat beide landen, grenzend aan Rusland, in de toekomst lid mogen worden van de verdragsorganisatie. Rusland is daar woest over en toonde afgelopen jaren door langdurige militaire inzet in Georgië, Oekraïne en Syrië zijn spierballen.
‘Dam opwerpen’
Om te laten zien dat de NAVO hoe dan ook aanwezig is én blijft in het roerige gebied patrouilleren schepen van het vlootverband SNMG-2 in de Zwarte Zee, dwars door de Russische achtertuin. Vorig jaar al 120 dagen, terwijl dat in 2017 nog 80 dagen was. En dat blijkt nog maar een begin: Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, besloot deze maand dat de 29 NAVO-landen hun aanwezigheid in de Zwarte Zee verder vergroten ‘om een dam op te werpen tegen de Russen’.
Binnen de lijntjes
Commandeur Boudewijn Boots is sinds juli commandant van SNMG-2 en ziet dagelijks met eigen ogen wat er in de roerige regio gebeurt. Aan boord van het Nederlandse vlaggenschip Zr. Ms. Evertsen, midden op de Zwarte Zee, praat hij ons bij over de situatie in het gebied.
“Het klopt dat de Russen meer, langer en vaker in de buurt zijn. Dat kunnen we feitelijk waarnemen.” Wijzend naar een Russisch fregat aan de horizon: “Je ziet dat onze oversteek vanuit Georgië naar Roemenië op de voet wordt gevolgd. Maar alle actie, zowel op zee als in de lucht, is tot nu toe professioneel geweest. Er wordt vooralsnog binnen de lijntjes gekleurd.”
‘Het kán zijn dat de sfeer opeens omslaat’
‘Je weet het nooit’
Wat die lijntjes zijn, is een complex verhaal dat terugleidt naar het Verdrag van Montreux uit 1936. Hierin werd onder andere de toegang en het verblijf geregeld van marineschepen van landen die niet aan de Zwarte Zee grenzen. Denk aan zaken als: hoe lang mag er in het gebied rondgevaren worden, hoeveel mijl moeten schepen uit de kust blijven, et cetera. Deze regels worden vandaag de dag door alle partijen netjes nageleefd, al neemt dat volgens Boots niet weg dat we alert moeten blijven.
“Zij houden ons in de gaten, wij hen. Ik lig er niet wakker van. Maar het kán inderdaad zijn dat de sfeer opeens omslaat. Daar moet je wel rekening mee houden. Je weet het nooit met die Russen.”
‘In 2004 heeft Poetin al laten blijken wat de rode lijnen zijn’
Glazen bol
Hoogleraar Russische politiek en geschiedenis Hans van Koningsbrugge sluit zich bij de woorden van Boots aan. “Het houdt mij ook niet uit mijn slaap hoor. Ik heb geen glazen bol, maar ik vermoed dat het in de nabije toekomst vooral bij dit soort machtsvertoon blijft.”
Begrip is een groot woord, maar ergens snapt de hoogleraar wel waar de spierballentaal bij de Russen vandaan komt. Hoewel de voorgeschiedenis nogal ingewikkeld is, is het in ieder geval belangrijk om te weten dat Poetin in 2004 al heel duidelijk heeft laten blijken wat de rode lijnen zijn voor Rusland: Georgië en Oekraïne worden géén lid van de EU. Dat deze landen uiteindelijk toch met het Westen om de tafel belandden, schoot bij de Russen in het verkeerde keelgat.
‘De algehele toon lijkt te verharden’
‘Grootmacht’
“Voor de Russen is duidelijk: bepaalde dingen kunnen gewoon niet. Er wordt door hen nog altijd vooral in militaire invloedsferen gedacht en de algehele toon lijkt te verharden.” De hoogleraar adviseert dan ook zeker alertheid in het operatiegebied van SNMG-2, maar wil de gemoederen toch wat bedaren. “Ze denken als een grootmacht, maar Rusland loopt absoluut niet voorop als het gaat om bijvoorbeeld de economie. Het land spendeert volgend jaar hoogstwaarschijnlijk minder aan Defensie dan Duitsland. Dat zegt wel iets.”
‘Het is een havik, hij weet wat hij doet’
Gissen
Van Koningsbrugge acht de kans dan ook klein dat de situatie, in ieder geval onder Poetin, zal escaleren. “Het is een havik, hij weet wat hij doet. Wat commandeur Boots zegt: het gaat allemaal nog binnen de gestelde normen. Ik denk dat het pas spannend wordt wanneer Poetin op een dag uit zijn functie treedt. Voor een semi-autoritair regime is dat moment van hervorming vaak het lastigste. Wat krijg je ervoor terug? Dat blijft voor nu gissen.”
