Vliegende wacht in Baltisch luchtruim

“Attention, attention. Tango scramble, tango scramble”, schalt uit de speakers. Op de Litouwse vliegbasis in de stad Siauliai rennen Nederlandse piloten naar hun F-16’s voor een oefenonderschepping. In een mum van tijd taxiën ze over de baan om met donderend geraas op te stijgen en in de verte te verdwijnen. De vliegers maken deel uit van de missie Baltic Air Policing, waarbij ze met 4 F-16’s 4 maanden lang over het Baltische luchtruim waken.

De vliegers treden op tegen civiele en militaire toestellen die het luchtruim van Estland, Letland of Litouwen (dreigen te) schenden. Zodra een onbekend toestel nadert, krijgen de F-16-piloten een seintje vanuit het NAVO Combined Air Operations Centre in het Duitse Uedem. “Meestal is er niks aan de hand”, weet senior onderzoeker Dick Zandee, defensiespecialist van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael in Den Haag. “Vaak zijn de toestellen al verdwenen of ze vliegen vervolgens weg.” 

Onderscheppingen

In het gebied is veel Russisch militair vliegverkeer; Russische toestellen vliegen af en aan naar de Russische exclave Kaliningrad, naast Litouwen. De meeste onderscheppingen bij het Baltische luchtruim betreffen dan ook Russische vliegtuigen, zoals een Antonov-26 ‘Curl’ en een Sukhoi-24 ‘Fencer’ die hun transponders hadden uitgezet. “Maar als civiele toestellen niet communiceren gaan we ook kijken”, licht detachementscommandant majoor Martin toe. 

De-escaleren

De werkzaamheden in Litouwen zijn praktisch hetzelfde als in Nederland. “De risico's zijn niet groter dan thuis”, vertelt de commandant. “Onze opdracht is de-escaleren. Wij blijven op afstand, bestuderen de situatie en begeleiden het vliegtuig verder het internationale luchtruim in. We provoceren op geen enkele manier.” De bewaking van het NAVO-luchtruim is een vredestaak die al lang loopt. “Wij doen dit vaak, vooral in Nederland. Nu draaien we de missie alleen in een andere hoek van het NAVO-luchtruim.”

Stoorzender

NAVO-lidstaten bewaken het Baltische luchtruim per toerbeurt omdat Estland, Letland en Litouwen zelf geen gevechtsvliegtuigen hebben. Nederland traint in Siauliai overigens vooral onderscheppingen; échte scrambles zijn er amper. Toch is dit werk noodzakelijk, weet vlieger kapitein Stefan. “Als we hier niet zouden zijn, vliegen de Russen rechtstreeks over NAVO-gebied naar Kaliningrad. Nu fungeren wij als een soort stoorzender en moeten ze omvliegen.” Zandee beaamt dat: “Het zijn plagerijtjes, maar als je geen tegengas geeft, komen ze steeds verder. Een kwaadwillende tegenstander buit die zwakte mogelijk op een dag uit.”

Maximale NAVO-aanwezigheid

Nederland neemt de 43^ste rotatie voor zijn rekening, tot de overdracht aan Polen op 1 mei. De eerste bijdrage van ons land was in 2005. Toen was de politieke situatie rustiger. De NAVO was in die tijd goed bevriend met Rusland, maar sinds de Russische inname van de Krim in 2014 en de inmenging in Oost-Oekraïne is er veel veranderd. De Baltische staten vrezen vergelijkbare taferelen en dringen aan op maximale NAVO-aanwezigheid. Een paar jaar geleden is BAP daardoor uitgebreid met een tweede vliegbasis in Estland. En ook op land is meer NAVO-steun. Momenteel is de NAVO-missie Enhanced Forward Presence in opbouw aan de oostgrens van de Baltische staten, waar Nederland de komende jaren ook aan deelneemt. 

Onveilig

Tijdens de Koude Oorlog informeerden het Westen en Oosten elkaar over militaire bewegingen om verkeerde interpretaties van elkaars gedrag te voorkomen, maar Rusland houdt zich daar niet altijd meer aan. Nu vinden soms onaangekondigd grote Russische oefeningen plaats, pal aan de grens. “Dit geeft geen geruststellend gevoel en kan tot onveilige situaties leiden”, aldus Zandee.

Pril

Majoor Martin woonde onlangs de jaarlijkse viering van de Onafhankelijkheidsdag bij in Litouwen, dat in 1990 onafhankelijk werd van de Sovjet-Unie. Indrukwekkend, ervoer hij. “Vrijheid is hier een veel priller begrip dan in Nederland.” In Litouwen leven 2 generaties die weten wat het betekent om niet vrij te zijn. “Je merkt dat ze dankbaar zijn voor onze bijdrage. Voor hen is onze aanwezigheid een bevestiging dat ze op de NAVO kunnen rekenen.”