Tekst KAP Joris van Duin
Foto SM Mike de Graaf en archief MCD
Extra verkeersbegeleiding beschermt scheepvaart én Wadden
De Koninklijke Marine houdt sinds vorige week een extra oogje in het zeil boven de Waddeneilanden. Alle schepen die via 2 routes ten noorden van de eilanden de Noordzee bevaren, moeten zich voortaan melden bij de Verkeersbegeleidingsdienst in Den Helder. Een belangrijke stap om de veiligheid op zee te vergroten en het kwetsbare Waddengebied beter te beschermen. “Zo kunnen we een scheepsramp zoals in 2019 hopelijk voorkomen.”
‘Je kunt ons vergelijken met de luchtverkeersleiding bij vliegvelden’
Het is de waterkoude nacht van 1 op 2 januari 2019 als een stevige noordwesterstorm de Nederlandse kust teistert. Gezagvoerders zijn wel wat gewend, maar de harde wind en hoge golven weten de kapitein van containerschip MSC Zoe toch te verrassen. Het gevaarte – 400 meter lang, 70 meter hoog, 60 meter breed, met 19.000 containers aan boord – vaart niet ver van de Waddeneilanden. Door de hoge dwarsscheepse golven, maakt de Zoe extreme slingerbewegingen. Het gevolg: 342 containers slaan overboord. Niet veel later liggen stranden bezaaid met miljoenen kilo’s aan speeltjes, meubels en andere drijfnatte rommel. Anno 2025 ligt er nog altijd zo’n 800.000 kilo aan spullen op de bodem van de zee, verspreid over zo’n 6.000 locaties. De ecologische gevolgen zijn dan ook groot.
Om herhaling te voorkomen, deed de Onderzoeksraad voor Veiligheid in 2020 een reeks aanbevelingen. Een daarvan: actieve verkeersbegeleiding voor de scheepvaart boven het Wad.
Dubbele waarschuwing
Sinds vorige week is die begeleiding binnen dit zogeheten Vessel Traffic Service (VTS)-gebied operationeel. Uitkijkend over een zonovergoten en kalme marinehaven, Waddenzee en Noordzee, volgen de nautisch-verkeersleiders de (marine)schepen vanuit de Verkeerscentrale. “Je kunt ons het beste vergelijken met de luchtverkeersleiding bij vliegvelden”, zegt hoofd Verkeersdienst luitenant ter zee 2OC Jeroen. “Vaartuigen melden zich bij ons en wij geven aanwijzingen, als dat nodig is. Zo zorgen we voor een veilige en vlotte doorvaart in het gebied.”
Het werk zelf is voor de verkeersleiders gesneden koek. Al decennialang houden ze ‘VTS Den Helder’ in de gaten: de ‘kruising’ bij Den Helder en de Wadden. Nieuw is dat de Verkeerscentrale nu een veel groter gebied onder haar hoede heeft: het VTS-gebied ‘Texel’ is – pak ‘m beet – 70 bij 30 kilometer groot, heeft een nieuw marifoonkanaal en kent de nodige bijzonderheden.
Unieke civiel-militaire samenwerking
Een Vessel Traffic Service-gebied is een geografisch afgebakend gebied waar schepen verkeersbegeleiding krijgen van een centrale. Het doel is de veiligheid en efficiëntie van de scheepvaart te vergroten, door informatie te geven en verkeersstromen te coördineren. Dit gebeurt in drukke gebieden, zoals havens, kanalen en toegangswegen. Zo is er bijvoorbeeld ook een VTS-gebied dichtbij de haven van Rotterdam. De Verkeerscentrale in Den Helder is een unieke civiel-militaire samenwerking. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zorgt voor apparatuur en betaalt de opleidingen. De marine levert het personeel.
‘Wie onze aanwijzingen negeert, loopt onnodig risico’s’
Hoge golven
Jeroen legt dat haarfijn uit. “In dit nieuwe gebied zijn 2 vaarroutes. De ondiepe zuidelijke (dichtbij de Wadden) en de diepe noordelijke (verder van de Wadden af). Als het rustig weer is, zoals vandaag, dan maakt het niet uit welke route containerschepen nemen.” Maar als het stormt, zoals in 2019, is de situatie anders. Jeroen: “Dan is het beter dat schepen de noordelijke route nemen. Daar is de kans op steile, hoge en brekende golven kleiner dan dichter bij de Waddeneilanden.”
Het is aan de Verkeerscentrale om gezagvoerders dan te adviseren de noordelijke route te nemen. “Wij doen dat, net als de Kustwacht. Het is dus een soort tweetrapsraket. Wie onze aanwijzingen als kapitein van een schip negeert, loopt onnodig veel risico’s”, stelt Jeroen vast.
‘Als de een het druk heeft, kan een ander bijspringen’
Capaciteit verdubbeld
Uitbreiding van het takenpakket betekent ook uitbreiding van het Verkeerscentrale-team. Waar voorheen 7 verkeersleiders elkaar 24/7 afwisselden en telkens in hun eentje de centrale bemensten, is die capaciteit nu verdubbeld. Daar is verkeersleider Jasper hartstikke blij mee. “Eerst draaide je steeds in je eentje een dienst, nu met zijn tweeën. Als de een het druk heeft, kan de ander bijspringen. Daardoor heb je nu meer afwisseling in je werk en is het natuurlijk ook een stuk gezelliger.”
UNESCO-werelderfgoed
De Waddenzee behoort tot het UNESCO-werelderfgoed. Mede daarom is burgemeester Ineke van Gent van Schiermonnikoog opgelucht en blij met de uitbreiding van de verkeersbegeleiding. Op haar eiland spoelde in 2019 een gigantische hoeveelheid troep aan na de scheepsramp. “We moeten hier zuinig op zijn. Dit systeem helpt om risico’s bij slecht weer te beperken; dat geeft rust”, verklaarde ze bij Omrop Fryslân. “Ik heb na de ramp in 2019 er al heel snel op aangedrongen dat er zo’n systeem moest komen. Het is de hoogste tijd dat het er is, want bij slecht weer zijn er nog steeds risico’s boven de Waddeneilanden.”
‘Internationale regelgeving en de dynamiek van de Noordzee is ingewikkelder’
Extra kennis cruciaal
Het operationeel krijgen van het nieuwste vaarbegeleidingsgebied was overigens geen sinecure. Zo zijn er extra zenders geplaatst op Texel en Vlieland. Bovendien moest elke verkeersleider opnieuw de schoolbanken in. “De vaargeulen boven de Waddeneilanden bevinden zich in de zogeheten internationale wateren. Daar gelden andere regels dan in de Waddenzee. Wij hebben daarom aanvullende opleidingen moeten schrijven en volgen”, schetst Jasper. “Die extra kennis is cruciaal”, vult Jeroen aan. “Internationale regelgeving en de dynamiek van de Noordzee is ingewikkelder. Nu iedereen die kennis beheerst, kunnen we ‘los’. Zo houden we de Noordzee veilig en kunnen we een scheepsramp zoals toen hopelijk voorkomen.”
