Tekst André Twigt
Foto SGT Jan Dijkstra
Vrouwen bij Onderzeedienst zijn blijvertjes
Voor wie het nog niet wist: vrouwen op onderzeeboten zijn blijvertjes. Een jaar geleden zetten de eerste vrouwelijke bemanningsleden voet aan boord. Met die historische entree claimden zij hun aandeel in de wereld onder de golven. Na 114 jaar Onderzeedienst is het niet niks dat vrouwen in dit gesloten mannenbolwerk zijn gestapt. In deze Alle Hens vertellen 2 van hen hun verhaal.
Haar eerste momenten aan boord herinnert luitenant ter zee 2OC Sitara Hartsteen zich nog als de dag van gisteren. Zo ook de daaropvolgende kennismaking met de bemanning, die ronduit hartelijk was en absoluut niet stug. Oké, er was een grappenmaker die het niet kon laten Sitara als ‘de eerste vrouwelijke onderzeebootcommandant’ te verwelkomen. Geintje moet kunnen.
‘Mijn vertrouwde wereldje ruilde ik letterlijk en figuurlijk in voor een sprong in het diepe’
Helemaal opnieuw beginnen
Was Sitara opgetogen over de ontvangst, met gemengde gevoelens denkt ze terug aan het moment waarop zij mee ging delen dat ze de overstap naar de Onderzeedienst wilde maken. Met knikkende knietjes liep ze het gebouw van de Onderzeedienst op de Helderse marinebasis binnen, bevreesd voor het grote onbekende. Daar stond ze dan als doorgewinterd commandocentrale-officier (CCO), met massa’s ervaring in de tas. Dat ze zich toen enigszins uit het veld liet slaan, kan ze nog niet helemaal bevatten. Fregatten en andere grotere platforms kent ze als haar broekzak. Maar die sinistere, geluidloze, donkere, vaak onzichtbare, tegelijk intrigerende onderzeeboten niet.
‘Ja’ zeggen tegen een plaatsing betekende voor haar helemaal opnieuw beginnen. Weer de onderste loot zijn aan de stam. “Mijn vertrouwde wereldje ruilde ik letterlijk en figuurlijk in voor een sprong in het diepe. Ook was ik onzeker over hoe de bemanning op mij zou reageren. Je komt toch als horizontale instromer van de bovenwatervloot hun wereld binnen. Hoofd Operationele Dienst worden op een fregat was natuurlijk veel logischer geweest. Maar wie niet waagt, die niet wint; we zien wel wat de toekomst bij de Onderzeedienst gaat brengen.”
Heel verhelderend
Het grote onbekende liet de geboren Rotterdamse echter niet meer los. Uiteindelijk hakte ze de knoop door en besloot ze de stoute schoenen aan te trekken. Misschien zou ze er spijt van krijgen, maar dat zag ze dan wel weer. Het bleef door haar hoofd spoken dat dienen bij de Onderzeedienst een grote eer is. Daarbij zou haar overstap een inspiratie voor andere vrouwen kunnen zijn. Een effect waarvan ook de werving kon profiteren. En er was die aantrekkingskracht van de wereld die onderwater schuilgaat; het grote onbekende. Verder bedacht de zeeofficier zich dat ze als CCO ruime ervaring heeft met hoe oppervlakteschepen met vijandelijke subs omgaan. “Mijn ervaring zou een aanvulling kunnen zijn. Lui van buitenaf betrekken werkt soms heel verhelderend.”
Privacy grote luxe
Inmiddels zijn we bijna een jaar verder en ziet de wereld er heel anders uit. Sitara heeft het naar haar zin. Het af-oefenprogramma brengt haar in contact met alle aspecten van varen met Zr. Ms. Dolfijn. Zoals wat te doen bij brand en bij een lekkage. Ook is ze inmiddels gewend aan het leven onderwater en alle beperkingen die dat heeft. Zo zit iedere dag douchen er niet in, maar dat wende volgens haar gelukkig snel. En is privacy een grote luxe.
Genderbeleid op losse schroeven
“Gebrek aan privacy was decennia lang hét argument om geen vrouwen bij de Onderzeedienst toe te laten”, schetst Groepscommandant Onderzeedienst kapitein ter zee Herman de Groot wat achtergrond. Toen de marine in 1982 op de oppervlakteschepen met een gemengde bemanning ging varen, stelde ze een aantal leefregels in. Kern was dat er gescheiden sanitair en slaapvertrekken kwamen. Aangezien die regels in steen waren gehouwen, het ontwerp van de Walrusklasse toentertijd al op papier stond en er geen tijd was een en ander aan te passen, zat er niets anders op dan gemengde bemanningen uit te sluiten. “Totdat het Korps Mariniers een paar jaar geleden voor dames werd opengesteld en vrouwelijke kandidaten desnoods het puptentje met de mannelijke collega’s moesten delen. Hierdoor kwam het genderbeleid bij de Onderzeedienst op losse schroeven te staan.”
Spelbreker bij integratie
Dat vrouwen toegelaten zouden worden tot de Onderzeedienst stond al vast, maar dan pas bij de komst van nieuwe boten, ingericht voor gemengde bemanningen. De situatie bij (NAVO-) partnerlanden liet echter zien dat aparte voorzieningen aan boord niet nodig zijn en soms juist integratie in de weg staan. Om dat te toetsen startte de marine een jaar geleden met de pilot. “Die ging niet om het vaststellen òf je met vrouwen kon varen, maar om te bekijken welke leefregels er moesten komen, zodat dames als one of the crew mee konden draaien”, licht De Groot toe. Uit Canadees/Australisch onderzoek kwam naar voren dat het strikt scheiden van leefruimten en sanitair een spelbreker vormde bij de integratie van vrouwen aan boord. “Op basis van die conclusie hebben we slechts kleinere aanpassingen gedaan om meer privacy te creëren. Aanpassingen die - zo later bleek - ook door de mannen in dank werden afgenomen.”
‘Als ik in bed lig en we naar grote diepte duiken, voel ik me een bevoorrecht mens’
Eén groot mysterie
Dat de pilot is geslaagd, verbaast korporaal Technische Dienst Marieke van Dijk absoluut niets. Vrouwen maken al decennialang deel uit van de marine. Dat zij nu ook gaan deelnemen aan het leven op grote diepte, komt niet als een donderslag bij heldere hemel. Dat dit niet altijd van een leien dakje gaat, is even niet anders. De onderwatermaatschappij heeft zo nu en dan een ruw, rafelig randje en is hier en daar wat stug en bot. Op Marieke maakt dat alles weinig indruk. De wapenspecialist beschouwt zichzelf inmiddels one of the guys. Recent behaalde ze als eerste vrouw ooit in Nederland de felbegeerde ‘Flipper’. Met deze gouden onderscheiding met 2 dolfijnen op je pak heb je je plek aan boord verdiend en doe je naar haar zeggen ‘uniek werk dat voor de rest van de wereld één groot mysterie blijft’. “Als ik in bed lig, we naar grote diepte duiken en ik langzaam met m’n hoofd tegen het wandje schuif, voel ik me een bevoorrecht mens. Dat ik hier ben…, geweldig! Maar de romantiek aan boord kent ook grenzen. Als jij staat te douchen en iemand gaat pal naast je zitten kakken, dan sta je snel weer met beide benen op de grond. Sommige dingen wennen écht nooit.”
