‘Beter voorbereid op missie gaan cruciaal’

Spijkerbroekreservist als gender-adviseur aan de slag

LTZ 2 (SD) Fleur Posthumus (28) is één van de eerste spijkerbroekreservisten bij de marine. In de bijzondere functie van gender-adviseur breidt ze het team van de afdeling J9 uit van het hoofdkwartier van het Duits-Nederlands Legerkorps (1GNC) in het Duitse Münster. Ze wordt er met open armen ontvangen, want de kennis en kunde van reservisten uit de burgermaatschappij, is niet altijd beschikbaar binnen Defensie of de NAVO.

Gender is hoe de samenleving aankijkt tegen de verschillende rollen van mannen, vrouwen, jongens en meisjes. Het bepaalt veel van onze aannames en keuzes, maar vaak hebben we het nauwelijks door. Zo geven we als vanzelfsprekend auto’s aan jongetjes en poppen aan meisjes. Omgang met gender verschilt overigens per cultuur. Wanneer Poetin met ontbloot bovenlijf in de wildernis aan het jagen is, vinden wij Nederlanders dat nogal overdreven. Voor Russen belichaamt hij dan echter pure masculiniteit. Gendernormen veranderen verder door de tijd heen. Voor 1955 werd elke Nederlandse vrouw in overheidsdienst de dag na haar huwelijk ontslagen. Dat is nu ondenkbaar.

Kan niet wachten

Voor haar rol als adviseur rond deze interessante materie, werkt Fleur 1 dag in de week op de kazerne in Münster. Ze had al een razend drukke baan als projectmanager binnen een bedrijf dat werkt aan innovatieve technologieën. In ontwikkelingslanden kunnen daarmee zwangerschapscomplicaties en tuberculose tijdiger worden ontdekt. In haar burgerbaan deed ze ervaring op in onder meer Liberia, Ethiopië, Sudan en in Egypte en Tunesië, vlak voordat daar de Arabische Lente uitbrak. Toch lonkte een militaire carrière bij Defensie ernaast. “Eerder werkte ik als gender-adviseur op het NAVO-hoofdkwartier in Brunssum. Daarna draaide ik als ZZP-er 2 jaar mee met oefeningen, tot ik werd gevraagd om reservist te worden. Nu ik eenmaal militair ben, kan ik niet wachten om op missie te gaan.”

Afstand overbruggen

In juni werd Fleur beëdigd als officier. Nu werkt ze als gender-adviseur op operationeel niveau binnen 1GNC, binnen het zogenoemde peacetime establishment en tijdens oefeningen. Fleur zorgt voor de integratie van het onderwerp gender in het planningsproces. Tijdens oefeningen draagt ze bij aan het overbruggen van de afstand tussen het civiele en militaire domein. “Door bijvoorbeeld contact te leggen met maatschappelijke organisaties die zich ook bezig houden met het onderwerp, kan ik een genderanalyse maken. Daarmee breng ik nieuwe kennis naar het hoofdkwartier, waar we anders mogelijk overheen zouden kijken.”

Waterput dichtgegooid

De Verenigde Naties heeft in 2000 een gender-adviseur binnen het crisis-establishment op alle niveaus verplicht gesteld. Als in vredesakkoorden het genderperspectief is meegenomen, blijkt uit onderzoek namelijk dat de slagingskans 30% hoger ligt dan wanneer er niet over nagedacht is. “Strategisch, operationeel en tactisch; het onderwerp is relevant op alle niveaus binnen Defensie. Zo is in Afghanistan ooit – met de beste bedoelingen – een waterput gebouwd, vlakbij een moskee. Op de eerste dag werd de put dichtgegooid. Want wat bleek? De lange tocht naar de oude waterput was het enige moment dat vrouwen vrijuit met elkaar konden praten. Zonder toeziend oog van hun mannen. Als de afdeling infrastructuur met een genderperspectief had gekeken, was de put niet voor niets gebouwd.”

Gender-sensitief

Vanaf midden 2017 staat het hoofdkwartier een jaar lang paraat als ‘Joint Task Force HQ (Land)’. Mocht er dus een paarse NAVO-inzet waar ook ter wereld nodig zijn, wordt 1GNC als eerste uitgezonden. “Vredestijd is hét moment om het onderwerp onder de aandacht te brengen. Dat is uitdagend, omdat gender een onderwerp is dat sterk leunt op culturele context. Daarom gebruik ik zoveel mogelijk goede en actuele voorbeelden. Ik hoop dat collega's, eenmaal op missie, ‘gender-sensitief’ zijn en gerelateerde zaken opmerken.”

Vaag begrip

Binnen Defensie is gender volgens Fleur een relatief nieuw onderwerp. “Daarbij is het ook nog eens een wat vaag begrip; niet iedereen weet wat-ie ermee moet. Daar raak ik alleen maar gemotiveerder door. Collega's zijn welwillend om het thema op te pakken en ik probeer het handen en voeten te geven.”

Bij 1GNC werken 15 nationaliteiten. “Dat zorgt voor een wisselende dynamiek. Defensie is geen ontwikkelingsorganisatie; bij ons gaat het in essentie over operationele effectiviteit, stabiliteit en duurzame vrede. Ik kan, terecht, aan geen enkele militair het nut van gender uitleggen als het hier niet aan bijdraagt.”

Aanzetten tot geweld

In de dagelijkse werkzaamheden op de kazerne in Münster werkt Fleur aan de bekendheid van het onderwerp. Aan de hand van voorbeelden probeert ze gender inzichtelijker te maken. “Ik wil voorkomen dat mensen in stereotypen denken: de man als geweldspleger, de vrouw als slachtoffer. Ik heb voorafgaand aan mijn huidige plaatsing mee mogen denken met het script van militaire oefenscenario's. Zo hebben we een verhaallijn uitgezet waarin vrouwen zelf actief deelnemen aan een conflict of aanzetten tot geweld. Ook dat komt voor; denk maar aan Mali of Sudan. We gaan de mist in als we met foutieve aannames op missie gaan.”

Wapens inleveren

In conflictgebied zorgt gender-bewustzijn voor aandacht voor de bevolking in zijn totaliteit: “Sociaal culturele rollen zijn per missiegebied heel verschillend en context-specifiek. De missie heeft er baat bij als we zicht hebben op deze rollen. In Bosnië en Herzegovina kwam de SFOR-missie er te laat achter dat men zich op dames moest richten om van illegale wapens af te komen. Als het om veiligheid gaat, denken vrouwen eerder na over het gezin en de toekomst van hun kinderen. Educatie en gezondheidszorg zijn de dingen die vrouwen vatten onder ‘veiligheid’. Zij zullen dan ook sneller geneigd zijn wapens in te leveren.”

Nadenken over gevolgen

Een ander sprekend voorbeeld dat Fleur noemt, speelt zich af in Afghanistan, waar Nederland politiemensen opleidt. “Daar zijn vrouwen die zich graag aansluiten bij het politiekorps. Dat is natuurlijk hartstikke dapper. Maar vrouwen worden gezien als brengers van het leven. En die geef je een wapen in de hand…? We moeten goed nadenken over de gevolgen daarvan. Ze zouden weleens verstoten kunnen worden door hun familie. Of erger. Ik zeg niet dat we dames niet moeten laten toetreden, maar er moet wel goed gekeken worden naar de consequenties.”

Cruciaal

Volgens Fleur worden missies nu nog te vaak aangepakt vanuit een Westers perspectief. “Het is cruciaal dat we beter voorbereid op missie gaan. Door gender te implementeren in de werkwijze, ben je sensitiever voor de missiecontext. Zo begrijp je beter waar behoefte aan is en snap je de perceptie van het conflict en vrede, ter plaatse. Ook doorzie je de rol van de bevolking, zowel mannen als vrouwen, in het opbouwen van duurzame vrede. Verder moet het natuurlijk vanzelfsprekend zijn dat we met de totále bevolking moeten spreken. Nog te vaak zitten alleen mannen aan tafel, we kunnen niet de halve wereldbevolking negeren.”