Wereldtop van vogelaanvaringspreventie

Broedvogels en jachtvliegtuigen delen luchtruim tijdens Frisian Flag

Broedend langs de startbaan op vliegbasis Leeuwarden terwijl er dagelijks 2 keer 50 straaljagers opstijgen en landen. Diverse vogelpaartjes moesten er twee weken lang mee leren leven tijdens de grote internationale oefening Frisian Flag. “De vogels ondervinden helemaal geen hinder van dat extra lawaai,” verzekert het lokale hoofd vogelwacht adjudant Martin Das.

Iedereen die maar een beetje in de buurt van de flightline of startbaan komt tijdens de 1 tot 1,5 uur durende take offs draagt gehoorbescherming. Vogels schrikken op, vliegen weg en met een beetje geluk weten ze nog net het vliegtuiggeweld te ontwijken. Zou je denken. Maar niets is minder waar. Ze broeden rustig verder. Opmerkelijk? “Nee hoor, heel logisch,” zegt Martin. “Steeds hetzelfde geluid op dezelfde plek, daar wennen ze aan. En doof worden ze er ook niet van. Ze zitten júist graag hier, in het open veld rondom de banen. Daar hebben ze vrij zicht op mogelijke gevaren zoals roofvogels, vossen, marterachtigen en katten. Verder is hier niets of niemand die hun leefritme verstoort. Op de vliegbasis zijn geen wandelaars, loslopende honden of mountainbikers die de gebaande paden verlaten en dwars door de natuur hun weg vinden. Die directe verstoring geeft vogels veel meer overlast dan vliegtuiglawaai.”

Angstkreten

Tijdens Frisian Flag is het voor vogels en vogelwacht dus bijna business as usual. Martin en zijn collega staan met name wat langer langs de baan om vlak voor en tijdens de vliegbewegingen het doen en laten van de vogels te volgen. Zo kunnen ze – hopelijk – tijdig ingrijpen wanneer er gevaar dreigt voor de vliegveiligheid. “Door angstkreten af te spelen, kan ik vogels verjagen”, zegt Martin. “Het verschieten van knalpatronen of luchthuilers (soort ‘gillende keukenmeiden’, red.) helpt ook. Maar soms houd je ze niet tegen. En kun je een groep overvliegende vogels maar beter laten gaan. Dan adviseer ik de luchtverkeersleiding een F-16 bijvoorbeeld 30 seconden later dan gepland te laten opstijgen.”

Onaantrekkelijk gebied

“Vogels afschieten doe ik zelden, dat is echt de allerlaatste optie. De keren dat ik dat heb gedaan in mijn 13-jarige carrière als vogelwacht, zijn op één hand te tellen. Dat terwijl er in veel Angelsaksische landen voor vogels een ‘zero tolerance-beleid’ geldt op vliegbases. Natuurbescherming staat hoog op de Nederlandse agenda en dus ook op die van ons.” De adjudant neemt dan ook liever preventieve maatregelen om vogels van het landingsterrein te weren door het gebied onaantrekkelijk te maken. Geen bes- of vruchtdragende bomen plaatsen, geen grote waterpartijen aanleggen en het bemesten achterwege laten zodat er een andere vegetatie met minder voedsel in de bodem ontstaat.

Territorium bewaken

Opvallend genoeg valt het aantal rondfladderende vogels momenteel wel mee. “Dat komt door die broedende paartjes,” legt Martin uit. “Van nature bewaken zij zelf hun territorium door andere soortgenoten op afstand te houden. Die blijven dus ook veelal weg van de banen. Als ik de nesten zou weghalen, vliegen er binnen de kortste keren allerlei nieuwe vogels rond, die het gevaar van een vliegveld niet kennen.”

Het broedgebied op vliegbasis Leeuwaren is circa 35 hectare groot. Jaarlijks broeden er zo’n 5 kievitsparen, 2 gruttokoppeltjes en 3 tureluursstelletjes hun eieren uit. “We tolereren ze op minimaal 100 meter van de baan,” vertelt Martin. Maar het gebied dat hij dagelijks in de gaten houdt reikt tot zo’n 2 kilometer rondom het banenstelsel. Digitaal houdt de vogelwacht een logboek bij met alle dier- en bijzondere plantensoorten die hij tegenkomt op zijn ronde over het landingsterrein. Konijnen, steenmarters, veldmuizen; allemaal kunnen ze de vliegveiligheid in gevaar brengen door bijvoorbeeld het graven van gangenstelsels en knagen aan apparatuur. Als er verstorende maatregelen getroffen moeten worden, komt dat op het takenlijstje van de vogelwacht.

Vogelrestaurant

Met enige regelmaat verkent de vogelwacht de wijdere omgeving buiten de poort tot zo’n 5,5 kilometer vanaf het banenstelsel. “Als ik bijvoorbeeld een grote groep houtduiven zie overvliegen, wil ik weten waar die naartoe gaat. Soms ontdek ik ze dan midden in een maïsveld, voor hen een vogelrestaurant. Dikke kans dat ze de komende dagen vaker heen en weer zullen vliegen.” Bij terugkomst op het veld past Martin dan direct de vogelstatus aan van normaal naar alert of kritiek. “Vliegen is dan nog steeds toegestaan, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Bijvoorbeeld geen doorstarts en ‘touch & go’s’ maken, maar direct vertrekken en ‘straight in and full stop’ landen bij terugkomst.” 

Diervriendelijke maatregelen

Om zicht te houden op de vogelactiviteiten in de omgeving hoeft Martin niet continue zelf te patrouilleren. “Ik heb goede contacten met onder meer de omliggende landbouwbedrijven, de politie, wildbeheereenheden, natuurbeschermingsorganisaties en de algemene inspectiedienst. We houden elkaar op de hoogte van wat er speelt op flora- en faunagebied.” Ook krijgt hij informatie over vogeltrekactiviteiten uit het centrale radarsysteem van de luchtmacht. De radar meet alle vliegbewegingen boven Nederland en de aangrenzende delen boven de Noordzee en Duitsland. “Ik durf te zeggen dat Nederland in de wereldtop staat van vogelaanvaringspreventie. Buitenlandse vliegers zijn verbaasd over alle – diervriendelijke – maatregelen die we hier treffen. Als het moet, passen we onze vliegtijden en -hoogtes zelfs aan. De paar aanvaringen die we nu nog jaarlijks hebben, vinden meestal en-route plaats buiten het vliegveld.”

Tekst: Jopke Rozenberg-van Lisdonk
Foto’s: John van Helvert