Hoe handel je als marechaussee in het heetst van de strijd? In deze rubriek vertellen collega’s over een bijzonder moment tijdens de dienst. Een moment waarbij het er echt op aankomt.
Zijn vakantie is net begonnen en de camper staat klaar voor vertrek naar Frankrijk, als adjudant Ivo in april 2022 een belletje krijgt. Of hij meekan met het allereerste Forensisch- en Opsporingsteam (FO-team) dat de Marechaussee naar Oekraïne stuurt. Na overleg met zijn gezin gaan de vakantieplannen de ijskast in en staat de Vakspecialist A van de Digitale Recherche een dag later niet op de camping, maar bereidt hij zich voor op een missie die 3 weken zal duren. Zijn taak: het ‘kraken’ en uitlezen van mobiele telefoons en laptops, om het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag te voorzien van onderzoeksmateriaal voor vermeende oorlogsmisdrijven.
Je kreeg de vraag om mee te gaan naar Oekraïne. Hoe was dat moment?
“Mijn gezin is inmiddels wel wat gewend. Zelf had ik ook weinig spanning. Maar, omdat het land toen heel prominent in het nieuws was, leverde de missie bij de rest van mijn omgeving wel spanning op. In het begin mochten we zelfs niemand laten weten dat we die kant opgingen, omdat het nog niet openbaar was. Mijn ouders dachten bijvoorbeeld eerst dat ik naar Polen ging voor een oefening. Ook bij andere collega’s merkte ik dat hun omgeving er gespannen op reageerde.”
‘Het luchtalarm ging continu af’
Wat heb je precies gedaan in Oekraïne?
“Op verzoek van het ICC heeft de Marechaussee onderzoek gedaan naar mogelijke oorlogsmisdaden. In totaal zijn er 4 missies geweest, waarbij steeds ook 2 Nederlandse digitaal rechercheurs meegingen. Zelf ben ik 3 keer die kant op gegaan. We hebben onder andere telefoons en laptops gekraakt. Als digitaal rechercheur was ik daar voor het technische gedeelte.”
Hoe was het om voor het eerst in Oekraïne aan te komen?
“Vanaf vliegbasis Eindhoven vertrokken we met onze eenheid naar Polen en vanaf daar gingen we met pantservoertuigen het gebied in. Toen we de grens overstaken, was er een grote vluchtelingenstroom richting Polen. Een file van meer dan 10 kilometer. Tankstations waren kapot of niet meer bemand. Omdat het een Europees land is en gebouwen deels hetzelfde zijn als hier, ervaar je het gebied daarom ook anders dan bijvoorbeeld Afrika. Laat die avond kwamen we in Kiev aan, waar het heel rustig was op straat. Nadat we hadden gegeten in ons hotel ging het luchtalarm af en schuilden we in onze kelder. Dat was meteen een goede drill. Na die kennismaking gebeurde dat in de daaropvolgende weken namelijk continu.”
‘Via de video’s zie je de gruwelen van de oorlog’
Hoe zagen jullie dagen er daar vervolgens uit?
“We ontvingen daar onderzoeksmateriaal uit het hele land. Wij kregen bijvoorbeeld telefoons aangeboden die gevonden waren op straat of afkomstig waren van krijgsgevangen. Wij hielpen met het openen van de toestellen en het veiligstellen van de data die erop stond. Daar hebben we goede hard- en software voor en we zijn daarin gespecialiseerd.”
Wat vind je zoal op zo’n gekraakte telefoon?
“Dat wisselt enorm. Zo is er een voorbeeld van iemand die tijdens de bezetting van Boetsja video’s gemaakt had van omgekomen burgers en militairen. Hij is zelf ook omgekomen, maar niemand had de code van zijn toestel. Wij hielpen om die te openen. Dan zie je via die video’s en foto’s de gruwelen van de oorlog.”
‘Er waren tranen van blijdschap toen het lukte een telefoon te kraken’
Welke casus is je het meest bijgebleven?
“Er waren 3 telefoons met bewijsmateriaal van een belangrijke zaak, maar het lukte hen lange tijd niet om daar in te komen. Ons lukte dat wel en we haalden de data eraf. De mensen waren in tranen van blijdschap.”
“Maar er is bijvoorbeeld ook een onderzoek, waarbij het lastiger was om zo’n toestel te kraken. Bij sommige modellen duurt dat bijvoorbeeld langer omdat het wachtwoord moeilijker is. Elke keer dat ik terugkwam, zag ik dat de telefoon er nog lag en nog niet ontgrendeld was. Dat vond ik frustrerend, want je wil gewoon die zaak openen.”
Hoe ga je om met al die (soms heftige) beelden die voorbijkomen?
“We voeren onderling gesprekken. Ook bij terugkomst in Nederland spreken we met collega’s. Omdat je het via een scherm ziet, blijft het voor mij wat afstandelijk. Meer indruk op mij maakten de verhalen van de Oekraïense collega’s waarmee we daar samenwerkten. Die leefden ook onder de bezetting van Boetsja en zijn daar mensen verloren. Tijdens de laatste missie kregen we een tas met telefoons uit die stad die een collega had verzameld, en daar zat ook het toestel van zijn omgekomen buurman bij.”
“Ook is me bijgebleven dat een man afscheid nam van zijn vrouw en kinderen. Dat was verschrikkelijk om te zien, omdat ze wisten dat de kans heel groot was dat hij niet meer terug zou komen.”
‘Het bewijs blijft altijd opgeslagen’
Hoe reageerden de Oekraïners op jullie aanwezigheid?
“Hun dankbaarheid was voor mij de reden om steeds terug te gaan. Tijdens de tweede missie lag de hele stad plat vanwege stroomuitval. Wij waren aan het inpakken om terug naar Nederland te gaan, toen ze met dozen chocolade voor mijn kinderen aankwamen. Ondanks dat ze al drie dagen zonder stroom zaten, dachten ze aan ons. Dat was emotioneel en heel waardevol.”
Wat gebeurt er met de door jullie verzamelde data?
“Met zoveel onderzochte telefoons hebben we veel bewijsmateriaal gevonden. Het bewijs blijft altijd opgeslagen en is veiliggesteld. Als het bewijsmateriaal nu nog niet gebruikt kan worden, dan kan dit wellicht alsnog bij toekomstige rechtszaken. Ooit loopt iemand tegen de lamp en zal diegene zich moeten verantwoorden. Dat kan ook zijn door het bewijs dat wij hebben geleverd. Bovendien laat je met dit werk zien dat oorlogsmisdrijven niet onbestraft mogen blijven.”
‘We hebben het maximale eruit gehaald’
Hoe blik je terug op deze missies?
“Het geeft voldoening dat ik mijn Oekraïense collega’s heb kunnen helpen om hun werk te doen. Alleen al onze aanwezigheid daar gaf steun. Met het werk dat we in Oekraïne doen, heb je het idee dat je een wezenlijke bijdrage levert aan het opsporen van oorlogsmisdadigers. We hebben in de tijd die we hadden het maximale eruit gehaald.”
Ben of ken jij een collega die iets bijzonders heeft meegemaakt tijdens de dienst? Een moment waarbij ‘ het erop aankwam’? Laat het ons weten via kmarmagazine@mindef.nl
