Tekst kapitein Charlotte Snel
Foto ANP

Warm hart, koel hoofd

Steeds meer mensen stellen niet alleen hun hart, maar ook hun huis open voor vluchtelingen uit Oekraïne. Een ontzettend nobele daad, al is het voor onder andere defensiemedewerkers verstandig hier vooraf extra goed over na te denken. De opvang van vluchtelingen kan namelijk invloed hebben op de verklaring van geen bezwaar (VGB). Hoe zit dit precies?

Er komt iemand bij je in huis wonen, die verandering moet worden gemeld

Veel militairen en burgermedewerkers bij Defensie werken met vertrouwelijke informatie, op vertrouwelijke systemen en locaties. Zij hebben een zogeheten vertrouwensfunctie. Iedereen die een dergelijke functie wil gaan vervullen, wordt vooraf door de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) onder de loep genomen. Na dit veiligheidsonderzoek wordt beoordeeld of iemand een VGB krijgt en aan de slag kan.

“Het thuis opvangen van vluchtelingen is een enorm nobele daad, waar ook wij veel bewondering voor hebben”

Verplicht

Bij gescreende medewerkers die een VGB hebben ontvangen kan na vijf en tien jaar een herhaalonderzoek worden uitgevoerd. In de tussentijd zijn de medewerkers verplicht om gewijzigde persoonlijke omstandigheden door te geven. Dit kan van alles zijn; een (nieuwe) partner, schulden, in aanraking met justitie of de woonsituatie verandert op andere wijze. Dit laatste raakt het vraagstuk omtrent het bieden van onderdak aan Oekraïense vluchtelingen. Er komt iemand bij je in huis wonen, dus ook die verandering moet worden gemeld.

De AIVD en MIVD buigen zich jaarlijks over zestigduizend veiligheidsonderzoeken

Dat is níet om het mensen in deze tijd extra lastig te maken, maar een bestaand beleid dat binnen Defensie al geldt, benadrukt een medewerker van de Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO). Dit is de enige organisatie in Nederland die de bijzondere onderzoeken mag uitvoeren. Een gemengd team van AIVD en MIVD medewerkers buigt zich jaarlijks over circa zestigduizend veiligheidsonderzoeken. Ongeveer een kwart van de aanvragen komt vanuit Defensie, de rest vanuit andere vitale sectoren zoals de burgerluchtvaart en rijksoverheid.

Onder gewijzigde persoonlijke omstandigheden valt ook de situatie waarbij iemand in jouw huis komt te wonen.

Verliezen

“Het thuis opvangen van vluchtelingen is een enorm nobele daad waar ook wij ontzettend veel bewondering voor hebben. Maar besef je wel dat het niet alleen op privé-, maar dus ook op werkgebied gevolgen kan hebben. Je kan in het uiterste geval je VGB verliezen, die noodzakelijk is voor het uitvoeren van je werkzaamheden. Dat zal meestal niet zo zijn, maar we gaan wel opnieuw kritisch naar je woonsituatie en mogelijke risico’s kijken.”

‘Besef dat het niet alleen op privé-, maar ook op werkgebied gevolgen kan hebben’

Waakzaamheid

Een voorbeeld van zo’n risico is het onbedoeld delen van informatie. Iemand die met jou onder een dak woont kan bijvoorbeeld meeluisteren met telefoongesprekken of heeft toegang tot je defensiepas om een kazerne op te komen. Vooral defensiemedewerkers met de strengst beveiligde ‘A-functie’ moeten volgens de UVO extra waakzaam zijn. “Denk maar eens aan die geclassificeerde informatie waar je elke dag mee te maken hebt. Een vluchteling heeft wellicht zelf geen kwaad in de zin, maar kan altijd van buitenaf onder druk worden gezet. Zulke risico’s willen we voorkomen.”

‘We proberen in te schatten hoe kwetsbaar een persoon is’

Advies

Dus, zo luidt het advies: ben jij van plan om een vluchteling op te vangen thuis? Bedenk dan van tevoren wat de haken en ogen zijn en trek aan de bel bij je leidinggevende. “Voor je eigen veiligheid én die je van je werkgever.”

Het veiligheidsonderzoek

Wie wat voor soort veiligheidsonderzoek krijgt hangt af van de functie en de specifieke taak. Aan zogenoemde A-functies hangt het hoogste veiligheidsniveau. Bijvoorbeeld iedereen die met de F-35 werkt. C-functies zijn de laagste categorie, waaronder bijvoorbeeld functies vallen van militairen binnen een reguliere eenheid die niet snel in aanraking komen met gevoelige informatie of materieel dat een hogere klasse vereist.
De focus bij al deze onderzoeken is hetzelfde: kan iemand onder alle omstandigheden de vertrouwensfunctie trouw vervullen? “We proberen in te schatten hoe kwetsbaar een persoon is”, legt UVO uit. “Financiële problemen, banden met een criminele organisatie of een veroordeling in het verleden kunnen er uiteindelijk in resulteren dat er geen VGB wordt afgegeven of dat deze wordt ingetrokken.”

‘Denk er goed over na’

Los van alle wetten en regels is de opvang van vluchtelingen bij uitstek een gevoelskwestie. Dat er mensen zijn die zelfs hun huis open willen stellen om een ander te helpen, vindt ook GGZ-psycholoog Hermanja Hage-Kok prachtig. Maar, zo benadrukt de specialist van het ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum, denk hier goed over na. “Deze mensen hebben vaak ontzettend heftige dingen meegemaakt. Familie en vrienden bevinden zich misschien nu nog in het oorlogsgebied en dagelijks krijgen ze alle verschrikkelijke beelden uit hun thuisland mee.”

Iemand die je in huis haalt kan erg verdrietig, boos of misschien zelfs getraumatiseerd zijn. Hage-Kok: “Houd er rekening mee dat dit ook iets met jou en je gezin zal doen. Je kan niet alles voor diegene oplossen en zult met dat gevoel van machteloosheid om moeten leren gaan. Besef ook dat we niet weten hoelang deze situatie gaat duren. Wat doe je als het over een poosje toch tegenvalt? Wat zijn dan de mogelijkheden? Mensen die thuis al een vluchteling hebben opgevangen of dit overwegen wil ik op het hart drukken: blijf niet zitten met je zorgen. Zoek op tijd ondersteuning voor de ander of jezelf als het niet meer gaat.”