Tekst kapitein Jessica Bode
Foto archief Mediacentrum Defensie
Reconstructie van drie tumultueuze weken
Luchtverdedigings- en commandofregat Zr.Ms. Evertsen en de Britse destroyer HMS Defender hebben vanmorgen de Zwarte Zee verlaten. Na drie tumultueuze weken in dit gebied zetten de schepen nu koers richting de Zuid-Chinese Zee. Onderweg heeft de Evertsen een primeur, want het schip leidt het konvooi met het nieuwe Britse vliegdekschip HMS Queen Elizabeth door het Suezkanaal.
Sinds de Evertsen en de Defender in de Zwarte Zee patrouilleren werden ze geschaduwd door Russische schepen en overvlogen door Russische vliegtuigen. Daarnaast werden de schepen vorige week urenlang lastig gevallen door bewapende gevechtsvliegtuigen. Ook manipuleerde een nog onbekende partij de AIS-vaargegevens van het fregat en de destroyer, ook wel Air Defender.
Lang en dichtbij
Dat de Russen een NAVO-eenheid in de Zwarte Zee schaduwen door met vliegtuigen laag over onze schepen te vliegen is niets nieuws. "Maar dat het nu zo langdurig plaatsvond en veel lager en dichterbij dan normaal is wel opvallend”, benadrukt commandant Zr.Ms. Evertsen kapitein-luitenant ter zee George Pastoor. “Ook werd onze elektronische apparatuur gestoord (jamming).”
Er was volgens de commandant geen enkele aanleiding voor de Russen om zo op te treden. “We voeren in internationale wateren en hielden ons aan de verdragen. Dit was duidelijk machtsvertoon van de Russische luchtmacht om de NAVO duidelijk te maken dat de Krim Russisch grondgebied is."
Bedreigd gevoel?
Heeft de bemanning zich bedreigd gevoeld door het Russische machtsvertoon? “Nee, maar we waren wel extra alert. Je weet immers niet wat er komen gaat", benadrukt Pastoor. “We hadden de sensoren en wapensystemen al in de hoogste staat van paraatheid gebracht, toen we het gebied binnenkwamen. Niet omdat we verwachtten dat we zouden worden aangevallen, maar je moet er wel op voorbereid zijn. De bemanning mocht niet op het dek komen, maar benedendeks ging het leven gewoon door.
Wat Rusland doet, mag dat?
Nee! Sinds oktober 1991 bestaat het Incidents at Sea Agreement ter voorkoming van incidenten op zee buiten de territoriale wateren. Daarin staat hoe schepen en vliegtuigen zich onderling moeten gedragen. Expliciet wordt genoemd dat schijnaanvallen door (bewapende) vliegtuigen op schepen verboden zijn. Iets dat de afgelopen weken wel degelijk meermaals gebeurde. “We hebben ook een aantal keer officieel gemeld/gewaarschuwd dat een vliegtuig dusdanig snel en laag vliegt, dat het een gevaar vormt”, legt de commandant van Zr.Ms. Evertsen uit.
De Defensiekrant zet de gebeurtenissen van de afgelopen weken even op een rijtje:
22 mei:
Zr.Ms. Evertsen vertrekt uit de haven van Den Helder om zich aan te sluiten bij een Brits vlootverband, dat een bezoek brengt aan het Midden en Verre Oosten. De Britse HMS Defender hoort ook bij deze Carrier Strike Group 21. Tijdens de monsterreis van zo’n 26.000 zeemijl oefenen de schepen onder meer met bondgenoten uit de regio in de Zwarte Zee. Ook worden in totaal circa veertig havens bezocht.
14 juni
Na het oefenprogramma van de weken daarvoor verlaten Zr.Ms. Evertsen en HMS Defender Istanboel en varen ze de Zwarte Zee binnen. Landen die niet aan de zee liggen mogen hier maximaal 21 dagen blijven. Dat is afgesproken in het Verdrag van Montreux. “Omdat we de Zwarte Zee via de Bosporus naderen, moet je bij Turkije om toestemming vragen om door te mogen varen. Daar zijn ook regels aan verbonden. Zo mag het schip niet te zwaar zijn en vliegkampschepen mogen er niet doorheen”, vertelt commandant Evertsen kapitein-luitenant ter zee George Pastoor.
18 juni
Het Britse en Nederlandse schip komen aan in Odesa. Een havenstad in Oekraïne aan de Zwarte Zee. Rond de klok van elf uur ’s avonds genereert iemand een nepsignaal voor beiden schepen, waardoor de suggestie wordt gewekt dat de schepen in het holst van de nacht naar de kust van de Krim bij Sebastopol varen. In werkelijkheid lagen ze rustig in de haven van Odesa, waar ook camerabeelden van zijn.
22 juni
Na deze zogenoemde ‘AIS-spoofingactie’ verlaten de Defender en de Evertsen gezamenlijk de haven van Odesa en voeren een oefening uit met een Oekraïense helikopter.
23 juni
Tegen half acht ’s ochtends scheiden de vaarwegen van de schepen. De Evertsen zet koers richting een oefengebied in het westen van de Zwarte Zee. De Britse destroyer gaat op weg gaat naar Georgië en passeert via de kortste route de Krim, met belangrijkste havenplaats Sebastopol. Volgens de Russen bevindt de Defender zich op dat moment in Russische territoriale wateren. Het schip zou drie kilometer over de grens zijn gegaan bij Kaap Fiolent. De Britten pareren dat. Zij stellen dat het schip in overeenstemming met het territoriale recht de wateren van Oekraïne binnenvoer.
Russische media zeggen dat de Russische Zwarte Zeevloot de Britse destroyer met waarschuwingsschoten en bommen heeft verjaagd. De Britse regering spreekt dat echter tegen en laat weten dat de Russen in het gebied al met een schietoefening bezig waren die niets met de Defender te maken had.
Rusland annexeerde in 2014 een groot deel van de Krim tijdens de Russisch-Oekraïense oorlog. De annexatie wordt internationaal door de meeste landen niet erkend. Dat geldt ook voor een deel van de zee.
24 juni
Russische vliegtuigen intimideren Zr.Ms. Evertsen op de Zwarte Zee. Het schip vaart op dat moment ten zuidoosten van de Krim, in internationale wateren op circa honderd kilomter van de Straat van Kerch. Bewapende vliegtuigen vliegen urenlang laag over en voeren schijnaanvallen uit en elektronische apparatuur wordt gestoord. Het ministerie van Defensie spreekt van ‘intimidatiepraktijken’ en stelt dat het schip het volste recht had om daar te varen. “Er is geen enkele rechtvaardiging voor dit soort agressieve acties, die bovendien de kansen op ongevallen onnodig vergroot. Nederland zal Rusland hierop aanspreken”, aldus minister Bijleveld.
25 en 26 juni
HMS Defender komt aan in Georgië en meert af in havenstad Batumi. Een dag later bereikt Zr.Ms Evertsen Roemenië en meert af in Constanta.
28 juni
De landen aan de Zwarte Zee en verschillende NAVO-partners houden de komende twee weken hun grootste gezamenlijke oefening op de Zwarte Zee ooit; Sea Breeze 2021. Dit tot grote frustratie van de Russen, die op hun beurt net geoefend hebben langs de grens met Oekraïne. Er nemen vijfduizend militairen deel, 32 schepen en veertig vliegtuigen uit 32 landen. De Carrier Strike Group, waar ook Nederland aan deelneemt, doet overigens niet aan deze oefening mee.
1 juli
Na verschillende oefeningen in de Zwarte Zee komen Zr.Ms. Evertsen en HMS Defender weer samen. Als eenheid varen ze nu door naar het Suezkanaal, om van daaruit de route te vervolgen naar de Zuid-Chinese Zee. Het Nederlandse schip zal de Carrier Strike Group 21, inclusief het nieuwe Britse vliegdekschip HMS Queen Elizabeth, door het Suezkanaal begeleiden. Nu zal het verdere oefenschema op weg naar Japan worden hervat.
