Tekst ritmeester Jessica Bode
Foto archief Mediacentrum Defensie
Op weg naar een veiligere werkomgeving
Wat wordt bedoeld met de term ‘sociale veiligheid’
Sociale veiligheid gaat over elkaar beschermen tegen ongewenst gedrag, waarderen van individuele verschillen en leren vanuit onderling vertrouwen.
Nadat de commissie Giebels oordeelde dat binnen Defensie sprake is van intimidatie, pesterijen en mishandeling op de werkvloer kwam het onderwerp sociale veiligheid hoog op de agenda. Nu 2 jaar later luidt de conclusie dat er stappen zijn gezet, maar dat er ook nog een lange weg te gaan is.
Luitenant-kolonel Sander Dalenberg van de Directie Veiligheid legt in 5 vragen uit wat er de afgelopen jaren is gebeurd.
1. Waarom is het onderwerp sociale veiligheid zo’n probleem binnen Defensie?
“Het speelt bij iedere organisatie, maar de defensiecultuur maakt het nog een stapje ingewikkelder. Dan doel ik op de groepsdynamiek, groepsvorming, traditie en rituelen. Die zijn een verbindende factor en dragen bij aan de teamvorming en het goed uitvoeren van ons werk. Maar dan val je juist extra op als je een andere mening hebt, iets niet wil doen of er om een andere reden niet bij hoort. Medewerkers vinden het lastig om elkaar aan te spreken op bepaald gedrag en maken niet altijd alle onderwerpen bespreekbaar, uit angst dat diegene niet wordt geaccepteerd.”
Wat was het probleem ook alweer?
“De commissie Giebels concludeerde in 2018 dat er veel mis was met de sociale veiligheid binnen de krijgsmacht. Directe aanleiding was een zaak op de Oranjekazerne in Schaarsbergen waar pesterijen en intimidatie plaatsvonden. Ook bij andere eenheden en op andere afdelingen bleek dat ruim 10% van de defensiemedewerkers de werkplek niet als sociaal veilig ervaart. Bijvoorbeeld collega’s die niet serieus worden genomen of onjuist bejegend worden.
2. Maar dan wordt het probleem veroorzaakt door iets dat tegelijkertijd één van de kernwaarden van Defensie is…
“Klopt, Er zit een schaduwkant aan die kernwaarde. Gewoonten verander je niet zo snel. Wat we zouden moeten doen is dus om leren open te staan voor problemen, feedback en elkaars verhalen. Maar ook leren om het na een fikse escalatie uit te spreken, goed te maken en ervan te leren.”
3. Oké, maar hoe gaat het nu? Welke stappen zijn gezet?
“Sinds de problematiek in 2018 bekend werd, is iedereen zich er intussen wel van bewust dat er iets moét veranderen. Bovendien gaat het de hele organisatie aan. Ieder krijgsmachtdeel, iedere eenheid en iedere afdeling heeft inmiddels naar eigen inzicht initiatieven genomen. Zo wordt er in opleidingen al meer over sociale veiligheid gesproken en heeft de marine de stap gezet om beter over incidenten te communiceren. Bij de landmacht en luchtmacht is er veel aandacht voor leiderschapsontwikkeling. Want als je leidinggevenden leert om onveilige situaties te herkennen, gaan anderen daarin mee. Andere eenheden laten weer flyers drukken met instructies hoe je moeilijke onderwerpen bespreekbaar kunt maken.
Sociale veiligheid versterken is geen papieren tijger. In de praktijk, achter de schermen, wordt hard gewerkt aan een oplossing. Eerder deze week hebben afgevaardigden van de krijgsmachtdelen staatssecretaris Barbara Visser bijgepraat over de vorderingen. We blijven de positieve ontwikkelingen bespreken om van elkaar te leren.”
Staatssecretaris Barbara Visser is bijgepraat:
“Er gebeurt heel veel op het gebied van veiligheid, maar het onderwerp wordt eigenlijk alleen zichtbaar bij incidenten. We staan nooit stil bij de successen, bij wat we allemaal wél doen.”
4. Uit het onderzoek kwam naar voren dat ontgroeningen ook voor grote sociale onveiligheid zorgen. Waarom niet gewoon afschaffen?
“Omdat het diepgewortelde en soms eeuwenoude tradities zijn, die ook voor verbinding en groepsversterking zorgen. Wat mij betreft moet er wel beter worden gekeken naar het effect van een ontgroening. Als het niet kan worden uitgelegd, moet het niet worden gedaan. Als een schip de evenaar passeert, is het al decennialang traditie om dat te vieren. Maar in de loop der jaren wordt het steeds groter en spectaculairder. Er wordt van alles bij verzonnen om het maar nog grappiger en grootser te maken. Daar gaat het vaak mis, omdat het beoogde effect vergeten is. Inmiddels wordt daar beter op gelet.”
5. Zal dit probleem zich ooit oplossen? Het lijkt erop dat de hele krijgsmacht moet veranderen...
“Klopt, ik denk ook dat er altijd aandacht voor dit onderwerp moet blijven. We zijn begonnen en er zijn goede initiatieven op gang gekomen, maar we moeten het blijven herhalen. En op elk niveau het initiatief om sociale veiligheid te versterken, waarderen en stimuleren.
