Het pad naar de overwinning

De Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië

Door de vernietigende verrassingsaanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 kon ook Nederlands-Indië niet meer aan de Tweede Wereldoorlog ontkomen. Het werd een loodzware en grimmige strijd die tot 15 augustus 1945 duurde. Volgende week vindt de jaarlijkse herdenking plaats bij het Indisch Monument in Den Haag.  Vandaag in de Defensiekrant het verloop van de strijd in het Verre Oosten.

7 december 1941: Aanval op Pearl Harbor

Bij de grootscheepse luchtaanval worden schepen, vliegtuigen en andere doelen op land beschoten en gebombardeerd.  Hierbij komen 2.400 Amerikanen om en raken er 1.300 gewond. Veel schepen en vliegtuigen van de VS. gaan verloren. Als een gevolg van deze aanval verklaren de VS Japan de oorlog. 

8 december 1941: Oorlogsverklaring aan Japan

Nederland verklaart op 8 december 1941 Japan de oorlog. Dit doet Nederland na de Japanse aanval op niet alleen Pearl Harbor, maar ook op Hongkong, Singapore en Thailand. De gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, jonkheer A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, maakt de oorlogsverklaring om 6.30 uur over de radio aan de bevolking bekend.

De algemene mobilisatie wordt direct na de oorlogsverklaring aangekondigd. Kort na de jaarwisseling vallen Japanse strijdkrachten Noord-Celebes en Noord-Borneo binnen. Begin februari 1942 begint de aanval op Sumatra. Java raakt geïsoleerd.

24 december 1941: Succesvolle aanval onderzeeboot

Tijdens een patrouille valt de Nederlandse onderzeeboot K XVI de Japanse torpedoboot Sagiri aan. Nadat 2 torpedo's het Japanse schip raken, vliegt dit in brand. Mede als gevolg van ontploffende munitie aan boord, zinkt de Sagiri. 

25 december 1941: Japanse luchtaanvallen

Japanse vliegtuigen bombarderen voor het eerst het eiland Tarakan, voor de kust van Kalimantan. Dit is ongeveer 2 keer zo groot als Texel en vormde een gewild aanvalsdoel voor de Japanse troepen vanwege de productie van ruim 6 miljoen vaten olie per jaar, 16% van de totale Japanse jaarbehoefte. 

10 januari 1942: Tarakan geeft op

Japanse invasie van het eiland Tarakan. Garnizoenscommandant De Waal gaf opdracht om de olie-installaties te vernietigen en de olievoorraad, in totaal 100.000 ton, in brand te steken. Op 12 januari 1942 besluit luitenant-kolonel De Waal de wapens neer te leggen.

19 januari 1942: Executies!

Japan executeert 215 Nederlandse militairen bij het eiland Tarakan nadat de Nederlandse commandant ter plaatse zich heeft overgegeven en de Nederlandse militairen doorgegaan zijn met het beschieten van de Japanse schepen. Daarbij worden 2 Japanse mijnenjagers tot zinken gebracht.

27 februari 1942: Slag in de Javazee

Het geallieerde eskader vormt onder commando van schout-bij-nacht Karel Doorman de Combined Striking Force. Het eskader bestaat uit 2 zware kruisers, 3 lichte kruisers en 9 jagers. In de avond van 26 februari vertrekken zij naar de Javazee. Doorman moet een Japanse invasie van Java voorkomen. 

Japans eskader in het voordeel

Ten zuidwesten van het eiland Bawean raakt het eskader de volgende dag slaags met een Japans smaldeel. Dat bestaat uit 2 zware kruisers, 2 lichte kruisers en 14 torpedobootjagers en dekt de invasievloot. Schout-bij-nacht Takagi Takeo leidt het Japanse eskader.

Geallieerde verliezen

De Japanse vlootvoogd zet tijdens een deel van het gevecht verkenningsvliegtuigen in. Zo is hij bekend met de posities van zijn tegenstanders. Hij weet zich daardoor tussen het geallieerde leger en de invasievloot door te manoeuvreren. Met weinig verliezen aan Japanse zijde. Aan geallieerde zijde is de schade aan het eind van de middag al aanzienlijk. Een zware kruiser is ernstig beschadigd teruggetrokken en 2 torpedobootjagers zijn gezonken. In de vooravond gaat het contact tussen beide smaldelen verloren. Enige uren later loopt 1 torpedobootjager op een mijn en zinkt. 4 Amerikaanse torpedobootjagers keren terug naar Soerabaja bij gebrek aan brandstof en munitie.

Aan het eind van de avond wordt het gevecht in alle hevigheid hervat. Nu met dramatische gevolgen voor de beide betrokken Nederlandse kruisers. Zij zinken na torpedotreffers. De overgebleven geallieerde schepen breken het gevecht af en zetten koers naar de haven Tandjong Priok in West-Java. Schout-bij-nacht Doorman gaat met zijn vlaggenschip Hr.Ms. De Ruyter ten onder. De Slag in de Javazee kost ruim 900 Nederlandse marinemensen het leven. 

1 maart 1942: De Japanse aanval op Java begint

Japanse strijdkrachten vallen op verschillende punten langs de kust van Java aan. Zij veroveren bijna meteen het vliegveld Kalidjati bij Bandoeng. Hierdoor komen de Indische luchtvaartbases bijna constant onder luchtaanvallen te liggen.

Toch geven de strijdkrachten zich nog niet gewonnen. Maar ondanks heldhaftig gedrag is de strijd verloren. Op 5 maart 1942 trekken Japanse troepen zegevierend Batavia binnen. De volgende dag slagen zij er in bij Bandoeng een doorbraak te forceren. Ten slotte bezetten zij op 8 maart Soerabaja. Java is in Japanse handen. 

6 maart 1942: Een drijvend eiland

De mijnenveger Hr.Ms. Abraham Crijnssen vertrekt vanuit Soerabaja naar Australië wanneer duidelijk is dat de strijd tegen Japan in Nederlands-Indië verloren is. Het schip zou beroemd worden omdat het voor deze oversteek helemaal in camouflagekleuren is geschilderd en met behulp van netten, takken en ander groen vermond is als tropisch eiland. Op 15 augustus 1942 arriveert de Abraham Crijnssen in Australië. Van daaruit levert het een bijdrage aan de strijd tegen Japan, deels onder Australische vlag. 

8 maart 1942: Capitulatie van Nederlands-Indië

Generaal Ter Poorten accepteert de Japanse eisen voor overgave. Op 9 maart ondertekent hij de capitulatie (overgave) van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) in Kalidjati bij Bandoeng. Hij brengt om 7.45 uur de bevolking via de radio op de hoogte. 

Als gevolg van de Japanse aanval zijn tal van schepen van de Nederlandse marine  en vliegtuigen van de Militaire Luchtvaart van het KNIL uitgeschakeld. Ook verliest de marine meer dan de helft van haar personeel. Ruim 1.600 militairen van de zeemacht sneuvelen tijdens de eerste 3 maanden van de oorlog in Indië.

Bijna 4.000 man wordt in diezelfde periode krijgsgevangen gemaakt, onder wie een groot aantal KNIL-militairen. Zij worden verspreid over verschillende plaatsen in Oost-Azië en tewerkgesteld, bijvoorbeeld aan de Birma-spoorweg. Japan neemt het bestuur van Indië over. 

Na de capitulatie van Nederlands-Indië zet Nederland toch nog de strijd voort. Dat gebeurt vanuit Australië. De Militaire Luchtvaart van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger richt enkele Nederlandse squadrons op. Het 18 Squadron Netherlands East Indies (NEI) wordt uitgerust met B-25 Mitchell-bommenwerpers en voert onder Australisch operationeel bevel bombardementsmissies uit tegen de Japanners.

Kort daarna volgt de oprichting van het 120 Squadron NEI. Deze eenheid is uitgerust met Curtiss P-40 Kittyhawk-jachtvliegtuigen. De taken bestaan uit verkenningsmissies vliegen en militaire installaties en stellingen bombarderen. Het squadron zal ook een rol spelen bij de herovering van Nederlands Nieuw-Guinea. 

De strijd wordt opgevoerd. Bij de atol Midway raken de Amerikaanse en Japanse vloten met elkaar in gevecht. De Amerikanen behalen een overtuigende overwinning. De Slag bij Midway wordt door velen beschouwd als het keerpunt in de oorlog in de Pacific.

1 augustus 1942: Oprichting Korps Insulinde

Een nieuwe eenheid wordt opgericht: het Korps Insulinde komt voort uit de Prinses Irene Brigade. In bezet Sumatra voeren zij speciale operaties uit, zoals infiltraties en inlichtingenacties. Het Korps staat onder commando van KNIL-majoor Frits Mollinger en is gestationeerd op Ceylon. Het maakt deel uit van de Britse organisatie Force 136 voor speciale acties in Oost-Azië. In Sumatra voert het Korps Insulinde in totaal 11 acties uit. 

januari 1943: Geallieerden in Nieuw Guinea

Amerikaanse strijdkrachten beginnen een grondoffensief in Nieuw Guinea, het begin van de bevrijding van het eiland. Pas in 1944 komt de geallieerde aanval écht op stoom. Er vallen echter veel slachtoffers: 13.000 Japanners laten het leven en 4.100 Amerikanen en Australiërs.

15 september 1944: Landing in de Molukken

Geallieerde troepen landen bij Morotai in de Molukken. Met de landingen in dit deel van Nederlands-Indië komt de bevrijding een stuk dichterbij voor Nederlanders en Indonesiërs. Op 1 mei 1945 landen de geallieerden ook op Borneo bij Tarakan en Balikpapan. Het grootste eiland, Java, blijft echter bezet tot aan de Japanse capitulatie

De eindfase breekt aan. De bevolking en de militairen lijden echter nog steeds als gevolg van de harde gevechten en andere vreselijke ontberingen. De Amerikanen beraden zich op een manier om Japan te overwinnen. Wordt er gekozen voor een invasie over land of juist een amfibisch offensief? Uiteindelijk komt het uit de lucht, een nieuw ontwikkeld wapen biedt de uitkomst.

6 augustus 1945: De atoombom

De Amerikaanse B-29 bommenwerper 'Enola Gay' werpt een atoombom af boven de Japanse havenstad Hiroshima. Als gevolg van de explosie van de uraniumbom komen 78.000 mensen om het leven, in de dagen en jaren daarna sterven nog veel mensen door stralingsziekte. De Amerikanen eisen de onvoorwaardelijke capitulatie van Japan. 

9 augustus 1945: Nagasaki

2e aanval met een atoombom op Japan. Deze keer door een B-29 bommenwerper met de naam 'Bockscar'. Bij de bom gaat het om een plutoniumbom. De aanval was in eerste instantie bestemd voor de stad Kokura, maar door de slechte weersomstandigheden wijkt de bemanning uit naar Nagasaki. Bij de aanval komen 39.000 mensen om het leven onder wie 9 Nederlandse krijgsgevangenen. Er vallen duizenden gewonden. 

15 augustus 1945: Japan capituleert

De Japanse keizer Hirohito maakt de overgave bekend via een radiotoespraak. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat het Japanse volk de stem van hun keizer hoort. Hij vertelt dat het kabinet is afgetreden. Dat sommige hoge militairen seppuku (rituele zelfmoord) hebben gepleegd. En dat de oorlog nu voorbij is. Er is weer vrede op de wereld. Ook in Nederlands-Indië is de oorlog voorbij. 

2 september 1945: Ondertekening in de baai van Tokio

Aan boord van het Amerikaanse oorlogsschip USS Missouri in de baai van Tokio tekent Japan de overgave officieel.