06

Dit artikel hoort bij: Defensiekrant 17

Achter de wacht

Tekst ritmeester Arthur van Beveren
Foto Jarno Kraayvanger, archief NIMH

Jan van Schaffelaerkazerne

Nederland telt 50 operationele kazernes. Vroeger waren dat er nog veel meer. Achter elke kazernenaam schuilt een verhaal. Van bijzondere architectuur, een historische gebeurtenis tot een heldhaftige militair. In de rubriek ‘Achter de wacht’ gaat de Defensiekrant op zoek naar die verhalen. In de bossen van Ermelo ligt de Jan van Schaffelaerkazerne.

‘Onthuld door H.M. Martens, burgemeester der gemeente Ermelo, 29 augustus 1939’. De granieten gedenksteen in het poortgebouw van de Jan van Schaffelaerkazerne lijkt te herinneren aan de feestelijke intocht van het 18e Regiment Infanterie. Maar er was geen officiële opening en de kazerne bleef leeg. Nederland mobiliseerde op dezelfde datum en het regiment nam haar opstellingen in langs het noordelijk deel van de Grebbelinie. De eerste bewoners zijn ongeveer 1.000 inwoners uit Barneveld en omgeving, die door het oorlogsgeweld in mei 1940 opvang nodig hebben.

De Jan van Schaffelaerkazerne in aanbouw in 1939 en de gedenksteen in het poortgebouw.
De ingang via het oorspronkelijke poortgebouw wordt anno 2019 niet meer gebruikt.

Verjaardag

Op 29 augustus 2019 viert de Jan van Schaffelaer zijn 80e verjaardag. Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 14 september opent de kazerne voor het publiek. Ook een bezoek aan de Historische Collectie KMS is mogelijk.

Trots

Na een grondige verbouwing staat de kazerne er anno 2019 weer grotendeels als nieuw bij. Met veel gevoel voor historisch bouwkundige details zijn de panden in 2015 flink onder handen genomen. Het keukengebouw met ketel- en badhuis heeft zijn stalen kozijnen met de oorspronkelijke gele kleur terug. Het interieur is aangepast aan de eisen van de tijd. De medewerkers van het Facilitair Bedrijf Defensie (FBD) die er werken zijn trots op hun bijzondere pand.

Verborgen ruimte

Op zoek naar meer historie vinden de medewerkers dit jaar in een verborgen ruimte onder dakspanten van een legeringsgebouw de resten van een bed met matras, lege blikken Amerikaanse rantsoenen en het weekblad voor de Nederlandse strijdkrachten Pen Gun, uit januari 1946. “Het lijkt erop dat er iemand ondergedoken zat, maar waarom en wie is een groot vraagteken”, vertelt sergeant-majoor Peter Burema van het FBD. “Mogelijk is het iemand die geen zin had om naar Indië te vertrekken”.

Zwoegers

Een groep die zich ook bezighoudt met het verleden van ‘de Jan’ zijn de 5 vrijwilligers van de Historische Collectie Koninklijke Militaire School die in 2015 met de KMS van Weert naar Ermelo verhuisde. Een van die ‘zwoegers’ is luitenant-kolonel b.d. Cees Moonen. Vanaf de zomer van 1961 zat hij 6 maanden op de School voor Reserve-Officieren Infanterie (SROI), die huist in de Jan van Schaffelaerkazerne. “Als oud-leerling van de SROI wilde ik naast de historie van de KMS ook aandacht aan de kazerne besteden, want dat doet verder niemand.”

Militairen van de opleiding aan de Kaderschool Infanterie in juli 1946 in gesprek met een officier op het terrein van de Jan van Schaffelaerkazerne.
Vrijwilliger Cees Moonen voor de ingang van de Historische Collectie KMS met 1 van de 3 trommels die in 1949 door de Ermelose burgerij aan de School voor Reserve-Officieren Infanterie werden geschonken.

In de voormalig gymnastiekzaal in het poortgebouw richten de 5 vrijwilligers het nieuwe museum in. Pronkstukken zijn de 3 trommels die de Ermelose burgerij al in 1939 aan het garnizoen wilde schenken. Door de oorlog duurde het nog 10 jaar voordat de trommels daadwerkelijk werden overgedragen. Bij het sluiten van de kazerne in 1996 verdwenen ze naar het Infanteriemuseum Harskamp. Adjudant Chris Boothof kreeg ze terug naar Ermelo en restaureerde ze eigenhandig.

Hoogtepunt voor Cees Moonen was het terugplaatsen van de glas-in-lood ramen van de SROI. “Die zaten hier altijd in een lesgebouw, maar verdwenen ook na de sluiting. We vonden ze weer terug in de opgedoekte collectie van het Infanteriemuseum. Oorspronkelijk komen ze uit Kampen waar de SROI voor de oorlog zat.”

Een van de 2 glas-in-loodramen die door de inzet van vrijwilligers weer zijn teruggeplaatst in het lesgebouw ‘Koos van der Spek’.
Schildering door Georg Sturm van Jan van Schaffelaar op de rand van de toren van Barneveld, aan de zuidelijke wand in de Voorhal van het Rijksmuseum. (Foto: Rijksmuseum)

Jan van Schaffelaer

Jan van Schaffelaer (1445-1482) was een ridder uit de 15e eeuw. Volgens de overleveringen sprong hij van de kerktoren van Barneveld tijdens de Hoekse en Kabeljauwse Twisten, eind 15e eeuw. Van Schaffelaer (de windvaan op het poortgebouw verwijst naar hem) werd met een groep medestrijders belegerd. De Hoeken zouden de overgave van de Kabeljauwen pas accepteren als Van Schaffelaar naar beneden zou worden geworpen. Hij sprong zelf. Tijdens de bouw van de kazerne werd de oude schrijfwijze Van Schaffelaer gebruikt.

De oorspronkelijke opzet van de kazerne in een beeld: het Poortgebouw, 3 logiesgebouwen en de voormalige keuken met het ketel- en badhuis.

Opvallend is de keuze voor een rood bakstenen plint met daarboven zandkleurige stenen.

De windvaan op het poortgebouw stond in verbinding met een windwijzer op de gevel van het poortgebouw.

Luchtplaats aan het poortgebouw. Er was voorzien in 5 cellen voor getuchtigde militairen.

De voormalige keuken met ketel- en badhuis heeft zijn oorspronkelijke stalen kozijnen een gele kleur terug.

Ook in de kelder van het gebouw zijn de oorspronkelijke deuren teruggeplaatst.

Een toevoeging aan het complex is het bioscoopgebouw van 1949.