Tekst ritmeester Jessica Bode
Foto sergeant-majoor Eva Klijn
Hagel, onweer en regen kunnen van grote invloed zijn op operaties in missiegebieden. Maar wist je dat het weer in de ruimte een nog veel groter effect heeft? Bureau Spaceweather van het ministerie van Defensie heeft recent een manier gevonden om ruimteweer in kaart te brengen.
Ruimteweerbericht erg belangrijk
Kapitein Willem-Pieter van der Laan is ‘ruimteweer-expert’ bij Bureau Spaceweather en legt uit waarom het belangrijk is om militairen over ruimteweer te informeren: “Geomagnetische stormen, zonnevlammen, protonenstormen en uitbarstingen van radiostraling; dat is ruimteweer. En dat heeft invloed op bijvoorbeeld navigatiesystemen, communicatiemiddelen, radarsystemen aan boord van schepen en vliegtuigen, satellieten of radio’s die Defensie gebruikt.”
De zon is de boosdoener
Daardoor kunnen mobiele telefoons tijdelijk buiten gebruik raken en navigatiesystemen uitvallen. Voorheen wisten ze niet waar die storingen vandaan kwamen. "Was de apparatuur kapot? Was het de vijand die onze systemen saboteerde? In het verleden werd de oorzaak nog weleens bij vijandige partijen gezocht, terwijl de zon de echte boosdoener was”, reageert Van der Laan.
Hij vult aan: “Stel, voorheen waren er meerdere ruimtestormen. Die straling had invloed op de apparatuur, maar dat wisten we nooit. We zochten ons een ongeluk naar de oorzaak. Dat kan onwetendheid en paniek veroorzaken.”
Aardeweer en ruimteweer
Aardeweer gaat over verschijnselen in de atmosfeer die we kennen als bijvoorbeeld regen en onweer. Ruimteweer gaat over uitbarstingen op de zon en verstoringen in beschermende schillen om de aarde.
Stoplichtkaart
Samen met collega’s heeft de ruimteweer-expert nu een manier gevonden om ruimteweer in kaart te brengen en te laten zien wat de impact ervan is op apparatuur. “Het lijkt op een stoplichtkaart, waarop groen betekent dat er geen impact wordt verwacht en bij rood is impact waarschijnlijk. Die informatie is handig voor bijvoorbeeld operators van speciale eenheden en specialisten op commandocentrales van schepen, vliegers en verbindelaars.”
'Een week eerder en de zon had flink roet in het eten kunnen gooien'
Beter voorbereid
Een voordeel van zo’n ruimteweerbericht is dat Defensie de zon als bron van storing kan aanwijzen of juist uitsluiten. In het eerste geval hoeft apparatuur niet voor niets ter reparatie te worden aangeboden. Dat scheelt tijd en kosten. Maar nog belangrijker is dat de kans op storingen verwacht kan worden. “Je bent beter voorbereid als je weet of je op je spullen kunt vertrouwen en of het blijft werken.”
De kans op impact van ruimteweer is in Nederland niet zo groot, omdat we vrij ver van de poolcirkel en evenaar zitten. Des te meer speelt het in bijvoorbeeld Noorwegen, Schotland, Mali, Somalië en het Caribisch gebied waar Defensie regelmatig missies en oefeningen draait.
Op een haar na
De kans op maatschappij-ontwrichtende ruimtestormen is eens per vijfhonderd jaar (wereldwijd). De laatste keer was in 1859. Later zijn er wel meer kleinere stormen geweest, waarbij bijvoorbeeld de stroom lange tijd uitviel. In Nederland is het nog nooit gebeurd. "Maar in 2012 was daar bijna verandering in gekomen", benadrukt kapitein Van der Laan. "Er vond een gigantische uitbarsting plaats op de zon, maar die stond op dat moment van ons afgedraaid. Een week eerder en de zon had hier flink roet in het eten kunnen gooien.”
5,5 jaar op en 5,5 jaar af
De zon heeft een cyclus van elf jaar. Dat wil zeggen dat er 5,5 jaar minder en daarna 5,5 jaar meer kans is op storingen. Nu zitten we bijna in het ‘dal’. Dat betekent dat de komende jaren het verwachte aantal storingen nog afneemt, om daarna in ruim vijf jaar weer toe te nemen.
Samenwerking met het KNMI
Defensie is de eerste partij in ons land die een dergelijk ruimteweerbericht maakt. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) verwacht dit jaar met een dienst te beginnen, want zonnestormen hebben ook invloed op civiele apparatuur, zoals radio- en radarsystemen op Schiphol. Defensie en het KNMI werken nauw samen en wisselen continu kennis en ervaring uit. De basis is namelijk hetzelfde. Dezelfde zon, dezelfde stormen en dezelfde impact.
