Tekst Vanessa Strijbosch
Foto collectie NIMH
Geestelijke Verzorging KM bestaat 100 jaar
Kerk en krijgsmacht, al eeuwenlang met elkaar verbonden. De invloed van de kerk aan boord van oorlogsschepen is vanaf de zestiende eeuw groot. Maar ook vandaag nog nemen geestelijk verzorgers van verschillende signatuur een belangrijke plaats in. Op 20 mei bestaat de Dienst Geestelijke Verzorging (GV) van de marine 100 jaar.
Op 20 mei 1921 wordt het ambt van vlootpredikant en vlootaalmoezenier bij Koninklijk Besluit ingesteld. Koningin Wilhelmina gaf de geestelijk verzorgers de opdracht mee om ‘onze eigen mensen te beschermen tegen de gevaren van de boze buitenwereld’. “Volgens mij hebben onze mensen nu eerder zin in die buitenwereld”, grinnikt Hoofd Geestelijke Verzorging CZSK Fred Omvlee, sinds 2002 vlootpredikant bij de marine. “Men stuurde destijds een dominee of pater mee om de boel een beetje in het gareel te houden; om te voorkomen dat de bemanningsleden zich aan uitspattingen te buiten gingen”, aldus Omvlee. “In die zin is dat ook wel iets van alle tijden”, knipoogt hij.
Zielzorg
De marineleiding beseft destijds dat ‘zielzorg nodig is om ouders te overtuigen dat het leven van hun zonen in dienst van de marine veilig is’. Zo valt te lezen in ‘Geloof en Bijgeloof op zee’ (Graddy Boven, 2020). Het vertrouwen is nodig, omdat de marine in die tijd als anti-kerkelijk wordt aangemerkt. Het roept de vraag op hoe de tijdsgeest van invloed is geweest op de rol van geestelijk verzorgers aan boord en in het veld.
Klankbord
“Ik zie ons vak als een ambacht”, vertelt Omvlee vanuit zijn kantoor op de Helderse marinebasis, met uitzicht op een van de Oceangoing Patrol Vessels. “We mogen iemands levensverhaal aanhoren. We stellen verhelderende vragen op het juiste moment. Daarin zijn wij een klankbord. Dat is ontroerend mooi werk.”
Omvlee geeft leiding aan 26 marinecollega’s (10 vlootpredikanten, 9 vlootaalmoezeniers en 8 humanistische raadmannen/vrouwen). “Wij zijn geen militairen, maar dragen wel een uniform en hebben een soort 'rangonderscheidingstekens', maar zonder gouden ‘krullen’. Dat betekent dat we geen bevel kunnen geven, maar ook geen bevel kunnen krijgen.”
Kritisch
Een geestelijk verzorger draagt, naast het (geestelijk) welbevinden van militairen en hun thuisfront, veteranen en burgerpersoneel, ook bij aan de ‘moraliteit’ binnen de krijgsmacht", stelt Omvlee. Vooral dat laatste gebeurt volgens hem door ‘de kritische vraag te stellen’. Of dat daadwerkelijk ook in de praktijk voorkomt? De vlootdominee vindt van wel. “Als de verhoudingen goed zijn en de vraag op het juiste moment wordt gesteld, kan dat zeker gebeuren. Wij mogen kritisch zijn over een bepaalde missie, maar we zijn loyaal aan de mensen die gaan.”
‘Je kunt ons zien als bliksemafleiders’
Betrokken
De Dienst Geestelijke Verzorging heeft verschillende rollen. Naast organiseren van kerkelijke vieringen en bezinningsdiensten, zijn de GV’ers ook zichtbaar aanwezig op de werkvloer, bijvoorbeeld tijdens oefeningen, opleidingen en uitzendingen. “Je kunt ons zien als bliksemafleiders”, omschrijft Omvlee. “We horen een verhaal aan en vangen het af voordat het een probleem kan worden. Daarvoor moet je opgenomen worden binnen een eenheid en betrokkenheid over en weer voelen.”
Wist u dat…?
- …admiraal Michiel de Ruyter al tijdens zijn vaarten (rond 1620) een geestelijke mee nam aan boord?
- …naast de Bijbel, het 600 pagina’s tellende zeepostille ‘De Godvrezende zeeman of de Nieuwe Christelijke Zeevaart’ (1709) verplichte kost was aan boord?
- …Sint Nicolaas (geboren rond 270), bisschop van Myra, bekend staat als de beschermheilige van alle zeevarenden?
- …Willem van Oranje al in 1570 de aanwezigheid van geestelijk verzorgers op de Geuzenvloot aanmoedigt?
- …vlootaalmoezeniers hun benoeming via de officierenvereniging of de bisschop van Haarlem ontvingen?
‘We zijn nu meer vertrouwenspersoon, adviseur, luisterend oor en praatpaal’
Kanteling
De kanteling in het werkveld van de GV is door de jaren heen duidelijk zichtbaar en merkbaar, weet ook Omvlee. “De nadruk ligt minder op de godsdienstige beleving. We zijn nu meer vertrouwenspersoon, adviseur, luisterend oor en praatpaal. We mogen gevraagd en ongevraagd advies geven. Onze rol is veel breder dan de strikte religieuze taak van 100 jaar geleden.”
Over 100 jaar
Bestaan er over 100 jaar nog geestelijke verzorgers bij de marine? Omvlee is ervan overtuigd. “We staan er goed voor. We worden nog steeds gevonden door mensen en we krijgen de gelegenheid om ons werk te doen. We zijn nu nog meer ingebed in de organisatie dan ooit tevoren. We zitten overal ter wereld: van Aruba en Curaçao tot aan Irak. En later deze maand vertrekt een GV’er mee aan boord met Zr.Ms. Evertsen voor de reis naar Japan. Als je bedenkt dat er al in de tijd van Michiel de Ruyter dominees aan boord meevoeren, waarom zou dat over 100 jaar niet zo zijn? Sterker nog”, voegt hij daar aan toe, “Ik voorspel dat over 100 jaar alle grote organisaties GV’ers in dienst hebben.”
‘Ik praat ook met mensen als het goed met ze gaat’
Humanistisch GV'er spreekt op Dodenherdenking
Humanistisch Geestelijk Verzorger Erwin Kamp had de eer om tijdens de afgelopen Nationale Dodenherdenking de overweging uit te spreken. Het was voor het eerst sinds 23 jaar dat een humanist dit mocht doen. Kamp: “Dat maakte het extra bijzonder.”
De overdenking is een vast onderdeel tijdens de Nationale Dodenherdenking in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Daarvoor wordt elk jaar een Hoofd Geestelijke Verzorging van de krijgsmacht uitgenodigd. Dit jaar kreeg de overdenking een iets ander tintje. In plaats van het uitspreken van het ‘Onze Vader’, werd het gebed dit keer in het Indisch gezongen en droeg Kamp een speciale affirmatie voor.
In zijn overdenking stond Kamp stil bij de waarde van een mensenleven. “Laat gevoelens van liefde, vriendelijkheid en een kritisch gerichte, maar toch zachte geest, altijd weerspiegeld worden in onze daden. Laten wij ons laten leiden door de overtuiging, dat alle mensenlevens van waarde zijn”, sprak hij in de 3 minuten durende voordracht.
“Ik vind dat alle mensen er toe doen, godsdienstig of niet”, aldus Kamp. “Defensie houdt zich bezig met inclusie en diversiteit. Tijdens deze herdenking zat er voor iedereen wat in. Dat is wat inclusie moet zijn.” Over het jubileum van 100 jaar geestelijke verzorging bij de marine is Kamp duidelijk: “Ik vind het mooi om te zien dat het tegenwoordig niet meer alleen over geloof of problemen gaat. Het heeft met levensbeschouwing te maken. Ik praat ook met mensen als het goed met ze gaat.”
